________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १३ उ० ४ सू० १० अवगाहनाद्वारनिरूपणम् ६८९ पणे कायादित्रये एकैकः प्रदेशोवृद्धिं नीतस्वथैव पुद्गलास्तिकाय प्रदेश चतुष्टयाद्यवगाहरूपणेऽपि एकैकस्तत्र वर्द्धनीयः अमित्रापो यथा यत्र खल भदन्त । चत्वारः पुद्गळास्तिकायपदेशा अनगाढास्तत्र कियन्तो धर्मास्तिकायप्रदेश अगाढा भवन्ति ? गौतम ! स्यादेकः स्याद् द्वौ स्यात् त्रयः स्यात् चत्वारः, इत्यादि, शेषम् उक्तपथमत्रयापेक्षयाऽवशिष्टं जीवपुद्गलाद्धासमयविषयकं तु यथा द्वयोः पुद्गलास्तिकाय प्रदेशयोर्विषये प्रतिपादितं तथैव यावत् - चतुः पञ्च षट् सप्तान दशानां पुक्लास्तिकायमदेशानां विषयेऽपि प्रतिपादनीयम् तथा जिस प्रकार पुद्गलास्तिकाय के प्रदेशत्रय - तीन प्रदेश के अवगाह प्ररूपण में धर्मास्तिकायादित्रय के एक २ प्रदेश को वृद्धिंगत करने की बात कही गई है, उसी प्रकार से पुद्गलास्तिकाय के प्रदेश चतुष्टय की अवगाहना की प्ररूपणा में भी एक एक प्रदेश उनका चढाना चाहिये ऐसा समझना 'अभिलाप ऐसा है- हे भदन्त ! जहां पर पुद्गलास्तिकाय के चारप्रदेश अवगाढ हैं, वहां धर्मास्तिकाय के कितने प्रदेश अवगाढ होते हैं ? उत्तर में प्रभु कहते हैं - गौतम ! वहां पर कदाचित् एक, कदाचित दो, कदाचित् तीन ओर धर्मास्तिकायप्रदेश अवगाढ होते हैं। इत्यादि उक्त प्रथमत्रय की अपेक्षा से अवशिष्ट जीव, पुद्गल और अद्धासमय विषयक जो अभिलाप हैं वे जैसे पुद्गलास्तिकाय के दो प्रदेशों के सम्बन्ध में कहे गये हैं उसी प्रकार से वे यावत्-बार, पांच, छह, सात, आठ, नौ और दश पुद्गलास्तिकाय प्रदेशों के विषय में
પુદ્ગલાસ્તિકાયના ત્રણ પ્રદેશેાની અવગાહનાના કથનમાં ધર્માસ્તિકાયાદિ ત્રણના એક એક પ્રદેશની વૃદ્ધિ કરવાનું કહેવામાં આવ્યુ છે, એજ પ્રમાણે પુદ્ગ લાસ્તિકાયના ચાર પ્રદેશોની અવગાહનાની વક્તવ્યતામાં પણ તેમના એક એક પ્રદેશની વૃદ્ધિ કરવી જોઇએ જેમ કે
પ્રશ્ન-હે ભવન્ ! જયાં પુદ્ગલાસ્તિકાયના ચાર પ્રદેશા અવગાઢ હાય છે, ત્યાં ધર્માસ્તિકાયના કેટલા પ્રદેશા અવગાઢ હોય છે ?
મહાવીર પ્રભુના ઉત્તર-હે ગૌતમ ! ત્યાં કયારેક એક, ક્રયારેક એ, કયારેક ત્રણ અને કયારેક ચાર ધર્માસ્તિકાયપ્રદેશે। અવગઢ ડુંય છે એવુ કથન અધર્માસ્તિકાય અને આકાશાસ્તિકાયના પ્રદેશાની ત્યાં અવગાહના વિષે સમજવું. જીત્ર, પુદ્ગલ અને અદ્ધાસમય વિષયક જે અભિલાપ છે, તે પુગાસ્તિકાયના બે પ્રદેશેાના સંબંધમાં પ્રકટ કરેલા અભિલાપ પ્રમાણે જ समभवा मे प्रभा पांच, छ, सात, भाई, नव मने हस युद्द सास्ति ચના પ્રદેશે!ના વિષયમાં પશુ કથન કરવું જોઇએ પુદ્ગલાસ્તિકાયના દસ પ્રદે
भ० ८७
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
