________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १३ उ०४ सु० ६ दिकूविदिक्प्रवहद्वारनिरूपणम् ५९९ सुरजसंठिया, अलोगं पडुच्च सगडुद्धिसंठिया पण्णत्ता' हे गौतम ! ऐन्द्री खलु दिक्, रुचिकादिका - रुचकः आदिर्यस्याः सा रुचकादिका, अतएव रुचकमवहाप्रवहति - निर्गच्छति अस्मात् इति प्रवहः, रुचकः प्रवहो निर्गममूलस्थानं यस्याः सा रुवमवहा, द्विपदेशादिका - द्वौ प्रदेशौ आदौ यस्याः सा द्विपदेशादिका, द्विप्रदेशोत्तरा द्वौ प्रदेशौ उत्तरे वृद्धौ यस्याः सा द्विपदेशोत्तरा, लोकं प्रतीत्य-आश्रित्य लोकापेक्षयेत्यर्थः असंख्येयमदेशिका - असंख्येयाः प्रदेशा यस्याः सा असंख्येयप्रदेशिका, अलोकं प्रतीत्य- आश्रित्य - अलोकापेक्षया इत्यर्थः, अनन्तपदेशिका:अनन्ताः प्रदेशाः यस्याः सा अनन्तप्रदेशिका, लोकं प्रतीत्य- आश्रित्य लोकापेक्षयेत्यर्थः सादिका - आदिसहिता, सपर्यवसिता - सावसाना, अलोकं प्रतीत्यआश्रित्य अलोकापेक्षयेत्यर्थः, सादिका अपर्यवसिता, न सान्ता, लोकं प्रतीत्यअपेक्ष्य लोकापेक्षयेति भावः मुरजसंस्थिता - मुरजस्य- मृदङ्गस्य संस्थितं संस्थानम् आकारो यस्याः सा तथाविधा, तथा च लोकान्तस्य परिमण्डलाकारत्वेन दिशो मुरजसंस्थानता संभवति, अतएव लोकान्तं प्रतीत्य- आश्रित्य मुरजसंस्थितेत्युक्तम्, अलोकं प्रतीत्य- आश्रित्य - अलोकापेक्षयेत्यर्थः शकटौधिसंस्थिता शकटस्य
"
द्वार रुचक है। इसकी आदि में दो प्रदेश हैं। यह द्विप्रदेशोत्तर है अर्थात् यह दो प्रदेशों की वृद्धिवाली है। लोक की अपेक्षा से यह असंख्यात प्रदेशोंवाली है । अलोक की अपेक्षा से यह अनन्तप्रदेशोंवाली है, तथा लोक की अपेक्षा से यह आदिसहित है । और अवसान सहित है, अलोक की अपेक्षा से यह सादि अपर्यवसित है। लोक की अपेक्षा से इसका आकार मृदङ्ग के आकार जैसा है, क्योंकि लोक परिमण्डलाकार है, इसलिये दिशा में मुरजाकारता - मृदङ्गाकारता बन जाती है । इसीलिये यहां उसका आकार मृदङ्ग के आकार जैसा कहा गया है । अलोक की अपेक्षा से यह शकटौधिसंस्थानवाली है अर्थात् કે તેનુ' મૂળ નિગમઢાર રુચક છે. તેની આદિમાં એ પ્રદેશ છે અને તે દ્વિપ્રદેશેાત્તર છે, એટલે કે તે બે પ્રદેશેાની વૃદ્ધિવાળી છે. લેાકની અપેક્ષાએ તે અસાત પ્રદેશાવાળી છે, અલેાકની અપેક્ષાએ તે અનંત પ્રદેશેશવાળી છે. તથા લેાકની અપેક્ષાએ તે આદિસહિત છે અને અવસાનસહિત છે. અલાકની અપેક્ષાએ તે સાર્દિ સપયવસિત છે. લેાકની અપેક્ષાએ તેના આકાર મૃગના જેવા છે. લેક પરિમ`ડલાકાર હાવાથી દિશામાં મૃદંગાકારતા સંભવી શકે છે, તેથી જ તેના આકાર મૃગના આકાર જેવા કહ્યો છે. અટેકની અપેક્ષાએ તે શકટૌધિ આકારવાળી છે. એટલે કે ગાડાની આગળ જે લાકડાના
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
