________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१२ उ०७ सू० १ लोकविस्तारनिरूपणम् २४९ जत्थ णं अयं जीवे न जाए वा, न मए वा वि, नो चैव खलु, एतस्मिन्-पूर्वोक्ते, ईदृग्महालये-अतिविस्तारे, लोके, लोकस्य च शाश्वतं भावं-स्थितिम्, संसारस्य च अनादिभावं, जीवस्य च नित्यभावं, कर्मबहुत्वम्-कर्मणामाधिक्यम् , जन्ममरणबाहुल्यं च प्रतीत्य-आश्रित्य-लोकस्य शाश्वतभावाद्यपेक्षयेत्यर्थः नास्ति कश्चित् परमाणुपुद्गलमात्रोऽपि प्रदेशः, यत्र खलु लोकप्रदेशे, अयं जीवो न जातो वा नोत्पन्नो वा भवेत् , न मृतो वापि भवेत् । इदमुक्तं भवति अत्र लोकस्य शाश्वतस्वेऽपि संसारस्य सादित्वे सति नैव स्यादित्यत स्तस्यानादित्वमुक्तम् , नानाजीवापेक्षया संसारस्यानादित्वेऽपि विवक्षितजीवस्यानित्यत्वेनोक्तार्थः स्यादतो जीवस्य नित्यत्वमुक्तम् , जीवस्य नित्यत्वेऽपि कर्मणामल्पत्वे तथाविधसंसरणाभावान् विशाल इस लोक में लोककी शाश्वत स्थिति को, संसार के अनादि. भाव को, जीव के नित्यभाव को, कर्मों की अधिकता को और जन्म मरण की बहुलता को आश्रित करके-अर्थात्-लोक के शाश्वतभाव आदि की अपेक्षा लेकरके लोक का ऐसा कोई सा भी परमाणुपुद्गलमात्र भी प्रदेश नहीं है, कि जिस लोक प्रदेश में यह जीव जन्मा न हो और मरा भी न हो इस कथन का सारांश ऐसा है कि-लोक की स्थिति को शाश्वत होने पर भी यदि संसार को सादि माना जावे तो जीवकी जो इस प्रकार से नाना जीवों की अपेक्षा लेकर के लोकाकाश के प्रत्येक प्रदेश पर अनादिरूप से जन्म मरण परंपरा प्रतिपादित की गई है वह नहीं बन सकेगी अतः लोक को शाश्वत मानने पर भी संसार को अनादि कहो गया है तब ही जाकर लोकाकाश के प्रत्येक प्रदेश पर जीवों की अनादिरूप से जन्म मरण परम्परा सध सकती है इस प्रकार जाव न मएवा वि" नी शश्वतस्थिति, ससारो मा4, अपने નિત્યભાવ, કર્મોની અધિકતા અને જન્મમરણની બહુલતા, આ બધાની અપેક્ષાએ વિચાર કરવામાં આવે, તે આ અતિ વિશાળ લેકનો એ કઈ પરમાણુપુદ્ગલ પ્રમાણ પ્રદેશ પણ એ નથી કે જ્યાં આ જીવ જ ન હોય અને મર્યો ન હોય આ કથનને ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે
લોકની સ્થિતિ શાશ્વત હોવા છતાં પણ જે સંસારને સાદિ (આદિ યુક્ત) માનવામાં આવે, તે જીવની જે આ પ્રકારે વિવિધ જીવોની અપેક્ષાએ લેકાકાશના પ્રત્યેક પ્રદેશમાં અનાદિ રૂપે જન્મમરણ પરંપરા પ્રતિપાદિત કરવામાં આવી છે, તે પ્રતિપાદિત કરી શકાત નહીં તેથી લેકને શાશ્વત માનવા છતાં પણ સંસારને અનાદિ કહેવામાં આવ્યું છે આ પ્રકારની પરિસ્થિતિ હોય તે
भ० ३२
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
