________________
प्रमेयचन्द्रिका टीकाश०९४.३४ सू०३वायुकायस्य वृक्षप्रचालने क्रियानिरूपणम् ६७३ ६. पत्रम् ७, पुष्पम् ८, फलम् ९, बीजम् १०, इति । एषु प्रत्येकं प्रचालयन् वा प्रपातयन् वा कतिक्रिया भवेत् इति पृच्छा, भगवानाह ' गोयमा ! सिय तिकि रिए, सिय चउकिरिए, सिय पंचकरिए ' हे गौतम! वायुकायिको वृक्षस्य कन्दादारभ्य बीजपर्यन्तं प्रचालयन् प्रकम्पयन् वा, प्रपातयन् वा स्यात् कदाचित् त्रिक्रियो भवेत् स्यात् कदाचित् चतुष्क्रियो भवेत् स्यात् - कदाचित् पञ्चक्रियो भवेदिति, तद्युक्तेः पूर्वमुक्तत्वात् ? अन्ते गौतमो भगवद्वाक्यं सत्यापयलेकर बीज तक १० वृक्षाङ्ग होते हैं - मूल १, कन्द २, स्कन्द ३, त्वक्र ४, शाखा ५, प्रवाल ६, पत्र ७ पुष ८, फल ९, और बीज १०, गौतमने प्रभु से यहां ऐसा पूछा है कि हे भदन्त ! इन १० वृक्षाङ्गों में से प्रत्येक वृक्षाङ्ग को कम्पित करता हुआ अथवा उनका पतन करता हुआ अर्थात् गिराता हुआ वायु कितनी क्रियाओं वाला होता है ? तब इसके उत्तर में प्रभु ने ऐसा कहा है-' गोयमा ' हे गौतम - ' सिय तिकिरिए, यि च किरिए, सिय पंचकिरिए ' वृक्ष के कन्द से लेकर बीज तक से अङ्गों में से प्रत्येक अंग को कम्पित करता हुआ या उनको गिराता हुआ या उखाड़ता हुआ वायु कदाचित् तीन क्रियाओं वाला होता है कदाचित् चार क्रियाओं बाला होता है और कदाचित् पांच क्रियाओंवाला होता है । ऐसा वह कैसे होता है ? सो विषय को पीछे समझा दिया गया है । अब अन्त में प्रभु के वचन को सत्यरूप से स्वीकार
त्वडू छ:स, (५) शाखा, (६) प्रवास, (७) पान, (८) पुण्य, (ङ) पूज અને (૧૦) ખીજ. ગૌતમસ્વામી મહાવીર પ્રભુને અહીં એવા પ્રશ્ન કરે છે કે કદથી લઈને બીજ પન્તના પ્રત્યેક વૃક્ષાંગને કપાવતે અથવા તે પ્રત્યેકનું પતન કરતા વાયુકાયિક જીવ કેટલી ક્રિયાએ વાળે! હાય છે ?
महावीर अलुना उत्तर--" गोयमा ! " हे गौतम! " सिय तिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय पचकिरिए " हथी सहाने जीन पर्यन्तना अत्ये! વૃક્ષાંગને કપાવા અથવા તે પ્રત્યેકનું પતન કરના વાયુકિયક જીવ કચારેક ત્રણ ક્રિયાએ વાળે! હાય છે, કચારેક ચાર ક્રિયાઓ વાળા હોય છે અને કચારેક પાંચ ક્રિયાઓ વાળા પણ ડાય છે. કેવા સજોગામાં તે ત્રણ ક્રિયાવાળા હાય છે, કેવા સંજોગોમાં ચાર ક્રિયાવાળો હાય છે અને કેવા સ જોગામાં પાંચ ક્રિયાવાળો હાય છે, તે વાત ઉપર સમજાવવામાં આવેલ છે. ઉદ્દેશાને અન્તે પ્રભુના વચનને પ્રમાણભૂત ગણીને તેમાં પેાતાની અપાર શ્રદ્ધા વ્યક્ત કરતાં
भ० - ८५
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૮
