________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श. ९ उ. १ सू. १ जम्बूद्वीपस्वरूपनिरूपणम् ५८१ चतुर्दशभिर्नदीनां सहस्रयुक्ताः, हैमवतैरण्यवतयोः रोहिद्रोहितांशासुवर्णकूलाः रूप्यकूलाः, प्रत्येकमष्टाविंशत्या सहस्रयुक्ताः, हरिवर्षरम्यकवर्षयोर्हरि-हरिकान्तानरकान्ता नारीकान्ताः प्रत्येकं षट्पश्चाशता सहस्रैर्युक्ताः समुद्रमुपगच्छन्ति, एवं महाविदेहे शीताशीतोदे प्रत्येकं पञ्चभिर्लक्षैभत्रिंशता च सहस्रर्युक्ते समुद्रमुपगये दो नदियां बहती हैं, ऐरावत क्षेत्र में रक्ता रक्तवती ये दो नदियां बहती हैं। इनमें गंगा, सिन्धु इनकी परिवार नदियां और ऐरावत क्षेत्र में वहने वाली रक्ता रक्तावती इनको प्रत्येक को परिवार नदियां १४१४ हजार हैं । इस प्रकार इन चारों नदियों की परिवार नदियों की संख्या ५६ हजार आ जाती है । हैमवत और हैरण्यवत इन क्षेत्रों में क्रमशः रोहित, रोहिताशा और सुवर्णकूला रूप्यकूला ये नदियां बहती हैं इनकी सब की परिवार नदियां २८-२८ हजार हैं। इस तरह इनकी सब परिवार नदियों की संख्या एक लाख बारह हजार हो जाती है। हरिवर्ष में हरि, हरि कान्ता, रम्यकपर्ष में नरकान्ता नारीकान्ता, ये नदियां बहती हैं। इनकी परिवार नदियां प्रत्येक की ५६-५६ हजार हैं। महाविदेह में सीता सोतोदा ये दो नदियां हैं। इनकी प्रत्येक की परिवार नदियाँ पांच ५ लाख बत्तीस ३२ हजार हैं। इनमें से दो दो नदियों में पूर्व पूर्व की नदी पूर्व समुद्र में जाकर मिली है और शेष नदियां पश्चिम समुद्र में जाकर मिली हैं। इस तरह इन सब की परिवार नदियों का प्रमाण १४ लाख छप्पन हजार होता है । सो जम्बूदीप प्रज्ञप्ति का जम्बूद्वीप का वर्णन का पाठ यहां तक जम्बूद्वीप के वर्णन में ૧૪, ૧૪ હજાર શાખાઓ છે. આ ચારે નદીઓની સાથે સંગમ પામતી કુલ પ૬૦૦૦ નદીઓ છે. હિમવત ક્ષેત્રમાં રોહિત અને રોહિતાંશા નામની બે મુખ્ય નદીઓ છે. હૈરણ્યવત ક્ષેત્રમાં સુવર્ણકૂલા અને રૂકૈલા નામની બે મુખ્ય નદીઓ છે. આ બન્ને ક્ષેત્રની ચાર મુખ્ય નદીઓને ૨૮, ૨૮ હજાર નદીઓ મળે છે. આ રીતે તેમની પરિવાર નદીઓની કુલ સંખ્યા ૧૧૨૦૦૦ થાય છે. હરિવર્ષ ક્ષેત્રમાં હરિ અને હરિકાન્તા, રમ્યક વર્ષમાં નરકાન્તા અને નારીકાન્તા નદીએ મુખ્ય છે. તે દરેકની પરિવાર નદીઓની સંખ્યા ૫૬-૫૬ હજાર છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં સીતા અને સીતાદા નામની મુખ્ય નદીઓ વહે છે. તે દરેકની પરિવાર નદીઓ (શાખાઓ) ની સંખ્યા ૫૩૨૦૦૦ છે આ દરેક ક્ષેત્રની જે બબ્બે નદીઓ કહી છે તેમાંની પહેલી નદી પૂર્વ સમુદ્રને મળે છે અને બીજી નદી પશ્ચિમ સમુદ્રને મળે છે. આ રીતે જબૂદ્વીપની નદીઓની કુલ સંખ્યા ૧૪૫૬૦૦૦ થઈ જાય છે. જંબુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિના જંબુદ્વીપના વર્ણ
श्री.भगवती सूत्र : ७
