________________
१३८
भगवतीसूत्रे 'मूले च ' आसन्ने द्रष्ट्रपतीत्यपेक्षया निकटे दृश्येते, अथ च मध्यान्तिकमुहूर्ते मध्याह्नकाले 'मूले च' द्रष्ट्रस्थानापेक्षया आसन्ने देशे वर्तमानावपि ' दूरे च' द्रष्ट्रपतीत्यपेक्षया व्यवहिते देशे दृश्येते प्रतीयेते, अथ च अस्तमनमुहूर्ते अस्तमनवेलायाम् ' दूरे च' द्रस्थानापेक्षया व्यवहिते देशे वर्तमानावपि ' मूले च' दर्शकप्रतीत्यपेक्षया सन्निहिते देशे सूयौं दृश्यते प्रतीयेते, एतत्कारणं चाग्रे व्यक्तीकरिष्यते । गौतमः पृच्छति-'जंबुद्दीवे णं भंते ! दीवे सूरिया उग्गमणमुहुर्तसि, मझंतियमुहुत्तं सि य सव्यस्थ समा उच्चत्तेणं ? ' हे भदन्त ! जम्बूद्वीपे खलु द्वीपे सूयौं उद्गमनमुहूर्ते उदयकाले, मध्यान्तिकमुहूर्ते च, मध्याह्नकाले, अस्तमनमुहूर्ते च अस्तकाले सर्वत्र समौ उच्चत्वेन वर्तेते किंम् ? द्वयोः सूर्ययोः समभूनलापेक्षया मणमुहुतंसि दूरे य तं चेच जाव अस्थमणमुहुत्तंसि दूरे य, मूले य दीसंति) इस जंबूद्वीप नामके द्वीप में-मध्यजम्बूद्वीप में-सूर्य उद्गमन मुहूर्त में-उदयवेला में-दर्शकजन के स्थान को अपेक्षासे व्यवहित देश में वर्तमान होते हैं तो भी वे उसे पूर्वोत्तरीति के अनुसार पास में हैं ऐसे लगते हैं और मध्यान्तिक मुहूर्त में-मध्याह्नकाल में-दर्शकजन के स्थान की अपेक्षा वे आसन्नदेश में वर्तमान रहते हैं तो भी उसे वे अपनी प्रतीति की अपेक्षा से दूर लगते हैं-तथा अस्तमनवेला में वे दर्शकजन की अपेक्षा से दूर होने पर भी "मूले" पास में उसे लगते हैं -सो इस विषय में जो तुमने कारण पूछा है उसे हम आगे कहेगें -अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं (जंबुद्दोवे णं भंते ! दीवे सूरिया उग्गमणमुहुर्तसि, मज्झतिय मुहुत्तसि य, अस्थमण
तंचेव जाव अत्यमणमुहुत्तंसि दूरे य मूले य दोसंति) मा भूद्धी५ नामना દ્વીપમાં–મધ્યજબૂદ્વીપમાં-ઉદય પામતી વખતે દ્રષ્ટાજનના સ્થાનની અપેક્ષાએ દૂર રહેલા સૂર્ય પણ તેને સમીપમાં દેખાય છે, મધ્યાહ્નકાળ દ્રાજનના સ્થાનની અપેક્ષાએ સમીપમાં રહેલા સૂર્ય પણ પોતાની પ્રતીતિની અપેક્ષાએ તેને દૂર લાગે છે, તથા અસ્તકાળે તે અને સૂર્ય દ્રા જનના સ્થાનની અપેક્ષાએ દુર હોવા છતાં પણ દેખનારને તેઓ પાસે હોવાને ભાસ થાય છે. આવું કેમ બને છે તે આગળ બતાવવામાં આવશે.
गौतम स्वामीना प्रश्न-(जंबुद्दीवेणं भंते ! दीवे सूरिया उगामण मुहत्तसि मझतिय मुहुत्तंसि य, अत्यमण मुहुत्तंसि य सव्वत्य समा उच्चत्तेणं ) मन्त! જંબૂઢીપ નામના દ્વીપમાં બે સૂર્ય ઉદયકાળ, મધ્યાહ્નકાળે અને અસ્તકાળે શું સર્વત્ર સમાન ઊંચાઈએ હોય છે ? પ્રશ્નનું તાત્પર્ય એ છે કે બને સૂર્યોની
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૭
