________________
भगवती सूत्रे
उपशान्तमोहत्वात्प्रच्युतस्तु पुनर्भन्त्स्यति ३, चतुर्थस्तु मोहक्षयात्पूर्व साम्परायिकं कर्म बद्धवान, मोहक्षये न बध्नाति न च भन्त्स्यतीति ४ । साम्परायिककर्मबन्धमेवाश्रित्याह-' तं भंते ! कि साइयं सपज्जवसियं बंधइ पुच्छा ? तदेव ' गौतमः पृच्छति - हे भदन्त । तत् साम्परायिकं कर्म किं सादिकं सपर्यवसितं बध्नाति ? १ इति पृच्छा तथैव यथा ऐकिकर्मबन्धे उक्तः, तथा च किं वा सांपरायिकं कर्म सादिकम् अपर्यवसितं बध्नाति १२ किंवा अनादिकं सपर्यवसितं बध्नाति १२, किंवा पहिले जीव ने उस सांपराधिक कर्म का बंध किया है, और जब उसी जीव का मोह उपशान्त हो जाता है तब वह उसे नहीं बांधता है तथा जब वह उपशान्त मोहवाला जीव उस मोहकी उपशान्त अवस्था से प्रच्युत रहित होगा तब उसे बांधेगा ३ । चतुर्थ भंग इस प्रकार से घटता हैमोह क्षय होने के पहिले जीव ने इस सांवरायिक कर्म का बंध किया है- अर्थात् अभी तक वह अनादिकाल से सांपराधिक कर्म के बंध से युक्त हुआ ही चला आ रहा है, अतः इस अपेक्षा उसने सांपरायिक कर्म बांधा है, और जब वर्तमान समय में उसी जीव के मोह का क्षय होता है तब वह उस मोहक्षय की अवस्था में सांपरायिक - कर्म नहीं बांधता है और न आगे भी वह सांपरायिक कर्म बांधने वाला होता है। अब गौतमस्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं ( तं भंते । किं साइयं सपज्जवसियं, बंधइ पुच्छा ? तहेव ) हे भदन्त ! जीव उस साम्परायिक कर्म को जो बांधता है वह उसे सादि सपर्यवसितरूप में बांधता है ? या सादि अपर्यवसितरूप में बांधता है ? या अनादि सपर्यवसितरूप પ્રમાણે થઇ શકે-ઉપશાન્ત મેાહ થયા પહેલાં જીવે આ સાંપરાયિક ક્રમ ના અધ કર્યાં હાય છે, અને જ્યારે એજ જીવના મેહ ઉપશાન્ત થઈ જાય છે ત્યારે તે તેના બંધ કરતા નથી. પણ જ્યારે તે ઉપશાન્ત મહુવાળા જીવ તે મેહની ઉપશાન્ત અવસ્થાથી પ્રચ્યુત ( રહિત ) થઈ જાય છે ત્યારે તે તેને અધ કરશે. ચેાથા વિકલ્પનું સ્પષ્ટીકરણ આ પ્રમાણે કરી શકાય-મે!હું ક્ષય થયા પહેલાં જીવે સપાયિક કર્મોને અંધ કર્યો ડાય છે-એટલે કે અનાદિ કાળથી અત્યાર સુધી તે સાંપરાયિક કર્મના બંધથી યુક્ત રહેલા છે, તે દૃષ્ટિએ જોતાં તેણે સાંપરાયિક કમ ખાંધ્યું છે, પણ વર્તમાન સમયે જ્યારે તેના મેહના ક્ષય થઈ જાય છે ત્યારે તે મહક્ષયની અવસ્થામાં સાંપરાયિક કમ બાંધતા નથી અને ભવિષ્યમાં પણ તે સાંપાયિક કર્મના અંધક થશે નહી.
गौतम स्वामीनी प्रश्न - ( तं भंते ! किं साइयं सपज्जयसियं बंधइ पुच्छा तहेब ) हे लहन्त ! व ते सांप ने साहि सपर्यवसित बांधेछे १
श्री भगवती सूत्र : ৩
