________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका न.६ उ.७ सू.३ उपमेयकालस्वरूपनिरूपणम् ६७ कालोऽवसर्पिणी, दश सागरोपमकोटीकोटयः कालः उत्सपिणी, विंशतिः सागरोपमकोटीकोटयोऽव सर्पिणी उत्सर्पिणी च ॥ मू ३ ॥
टीका- पल्योपमाद्यौपमिकप्रस्तावात् तनिरूपणाय परमाण्वादिस्वरूपमभिधातुमाह- 'से किं तं ओवमिए ' इत्यादि। ‘से किं तं ओवमिए' गौतमः पृच्छति-हे भदन्त ! अथ कि तद् औपमिकम्? उपमया नितम् औपमिकम्भतिशयज्ञानिनं बिना यत् कालपरिमाणं ज्ञातुं न शक्यते तद् औपमिकमिति भावः तत् किस्वरूपमिति प्रश्न:भारकोडाकोडी सागरोपमका काल सुषमसुषमा होता है। (दस सागरोवमकोडाकोडीओ कालो ओसप्पिणी दस सागरोवमकोडाकोडीओ कालो उस्सप्पिणी, वीसं मागरोवमकोडाकोडीओ अवसप्पिणी स्सप्पिणी य) दश कोडाकोडोसागरोपमका काल अवसर्पिणी होता है और दशही सागरोपम कोडाकोडीका काल उत्सर्पिणी होता है। इस तरह दोनों उत्सर्पिणी अवसर्पिणी कालका जोर २. कोडाकोडी सागरोपमका होता है । _____टीकार्थ-पल्योपम आदि औपमिक कालका विचार चल रहा है। इस कारण सूत्रकार पल्योपम आदिका निरूपण करने के लिये परमागु आदिके स्वरूपका कथन कर रहे हैं इसमें गौतमने प्रभुसे ऐसा पूछा है कि 'से किं त ओवमिए' हे भदन्त ! इस औपमिककालका कि जो उपमासे निवृत्त होता है अर्थात् अतिशयज्ञानीके बिना जो
मस्थजन द्वारा विना उपमाके नहीं जाना जा सकता है क्या स्वरूप ४५मा राय . (दस सागरोवमकोडाकोडीओ कालो ओसप्पिणी, दस सागरोनम कोडाकोडीभो कालो ओसप्पिणी, वीसं सागरोवमकोडाकोडीओ भवसप्णिी उसप्पिणी य) Aqeqel 1 इस साग।५५ 13tisीन डाय थे, અને ઉત્સપીણી કાળ પણ દશ સાગરોપમ કોડાકડીનો હોય છે. આ રીતે ઉસ પણ અને અવસપીણ કાળ એકંદરે વીસ કેડીકેડી સાગરોપમ પ્રમાણ હોય છે.
ટીકાથ–પહેલા પ્રકરણમાં ગણનય કાળનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. હવે સૂત્રકાર પલ્યોપમ આદિ ઔપમિક (ઉપમા દ્વારા જેનું સ્વરૂપ ગણી શકાય એવા કાળનું નિરૂપણ કરવાને માટે પરમાણુ આદિના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન કરે છે–ગૌતમ સ્વામી महावीर अपने मेवा प्रभ छे छे (से कि तं ओवमिए) ३ सन्त ઔપમિક કાળનું કેવું સ્વરૂપ છે? (જે કાળને ઉપમાથી સમજી શકાય છે, અતિશય જ્ઞાનીજનો સિવાયના જે છસ્થજને છે, તેમનાથી જે કાળના સ્વરૂપને ઉપમા વિના સમજી શકાતું નથી, એવા કાળને પમિક કાળ કહે છે.)
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
