________________
अमेयचन्द्रिका टीका श.७ उ.२ सू.१ प्रत्याख्यानम्वरूपनिरूपणम् ३५५ भगवानाह-गोयमा ! सव्वपाणेहिं, जाव-सव्वसत्तेहिं पच्चक्खायमिति वंयमाणस्स सिय सुपञ्चक्खायं भवइ, सिय दुपञ्चक्खायं भवइ ' हे गौतम ! सर्वप्राणेषु यावत्-सर्वसत्वेषु प्रत्याख्यातं प्राणातिपातस्य प्रत्याख्यानं कृतं मया इति वदतः श्रमणादेः स्यात् कदाचित् सुप्रत्याख्यातं सुप्रत्याख्यानं भवति । अथ च स्यात् कदाचित् दुष्पत्याख्यातं-दुष्पत्याख्यानं भवति । गौतमस्तत्र कारणं पृच्छति-से केगट्टणं भंते ! एवं वुच्चइ सबपाणेहि जाव-सव्वसत्ते हिं जाव-सिय दुपच्चक्खायं भवइ ?' हे भदन्त ! तत् केनार्थेन कथं तावत् एवम् जो जीव ऐसा कहता है कि मैंने प्राणादि जोवोंकी हिंसा करनेका त्याग कर दिया है यदि ऐसा नहीं जानता है कि उस स्थावर आदि जीव किन्हें कहते हैं तो ऐसे जीवका ऐसा प्रत्याख्यान सत्य प्रत्याख्यानरूप होता है या दुष्प्रत्याख्यानरूप असत्य होता है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं कि 'गोयमा' हे गौतम ! 'सबपाणेहिं, जाव सव्वसत्तेहिं पञ्चक्खायमिति वयमाणस्स सिय सुपच्चक्खाय भवइ, सियदुपञ्चक्वायं भवई' जो जीव ऐसा कहता है कि मैंने समस्त प्राणोंमें यावत् सर्वभूतोंमें, सर्वजीवोंमें और समस्त सत्त्वोंमें प्राणातिपातका प्रत्याख्यान किया है ऐसे उस श्रमण आदिका वह प्रत्याख्यान कदाचित् सुप्रत्याख्यानरूप होता है और कदाचित् दुष्पत्याख्यानरूप होता है । गौतम इस विषयमें कारण जाननेकी इच्छासे प्रभुसे पूछते हैं कि 'से केणटेणं भंते ! हे भदन्त ! ऐसा आप किस कारणसे कहते हैं कि પ્રશ્નનું તાત્પર્ય નીચે પ્રમાણે છે- જે જીવ એવું કહેતા હોય કે મેં પ્રાણદિની હિંસાનો પરિત્યાગ કર્યો છે, એવા જીવના તે પ્રત્યાખ્યાન શું સુપ્રત્યાખ્યાનરૂપ જ હોય છે ખરાં? કેટલીક વખત એવું પણ બને છે કે એવા પ્રત્યાખ્યાન કરનાર છવને જીવ અને અજીવના સ્વરૂપનું પણ ભાન હેતું નથી, ત્રસ અને સ્થાવરના સ્વરૂપનું પણ ભાન હતું નથી. શું એવા જીવના પ્રત્યાખ્યાનને સત્યપ્રત્યાખ્યાનરૂપ માનવા કે દુપ્રત્યાખ્યાનરૂપ भानवा? तना उत्तर मापता महावीर प्रभु ४ छ- 'गोयमा' 3 गौतम ! 'सबपाणेहिं जाव सयसत्तेहिं पचवायमिति वय माणस्स सिय सुपचक्खायं भवइ, सिय दुपञ्चक्खाय भवई' २७१ मे छ में समस्त प्राणाना, સમસ્ત ભૂતાના, સમસ્ત જીવેના અને સમસ્ત સોના પ્રાણાતિપાતના (વધના) પ્રત્યાખ્યાન કર્યા છે, એવા તે જવના પ્રત્યાખ્યાન કયારેક સુપ્રત્યાખ્યાનરૂપ હોય છે અને કયારેક દુપ્રત્યાખ્યાનરૂપ હોય છે. આ પ્રકારના કથનનું કારણ જાણવાની જિજ્ઞાસાથી गौतम स्वामी महावीर प्रभुने पूछे छ“से केणटेणं भंते !' त्याहि.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
