________________
प्रमेवचन्द्रिकाटीका श.६ उ.८ सू. २ आयुर्वन्धस्वरूपनिरूपणम् १३३ स्ते जातिनामनियुक्तायुष्काः ! इति चतुर्थः । एते चत्वारो भा जाति नाम्नां सड भवन्ति । एवमन्येऽपि पञ्च इत्यादयः संयोज्याः, तेन संकलिता जाताः सर्वे चतुर्विशतिभङ्गाः । अथ पञ्चमभेदमोह-५ 'जाइगोयनिहत्ता' जातिगोत्र निघत्ताः! जाते. एकेन्द्रियादिकायाः यदुचितं गोत्रम् नीचगोत्रम् उच्चगोत्रं तज्जातिगोगं निधत्तं प्रकृष्टवन्धं यैस्ते जातिगोत्रनिधत्ताः' एचमन्येऽपि, निकाचित किया है अर्थात् भोगे विना नाश होने के लायक नहीं किया है, किन्तु भोग करके ही नाश होने के योग्य किया है, अथवा वेदनक्रिया में उसे स्थापित किया है-जिसका वेदन करना प्रारंभ कर दिया है वे जातिनामनिधत्तायुष्क जीव हैं । ये चार भङ्ग जाति नामके साथ होते हैं । इसी तरहसे दूसरे भी पांच गत्यादिकोंके ४-४ भंग मिला लेना चाहिये, अर्थात् जाति नाम के जिस तरहसे ये चार भंग कहे गये है उसी प्रकारसे गति, स्थिति, अवगाहना आदि ५ के भी ४-४ भंग कर लेना चाहिये । इससे एक २के ४-४ भंग होने से २० भंग हो जाते हैं और इनमें पूर्वोक्त ४ भंग मिला देने से २४ भंग हो जाते हैं। अब पांचवें भेदको प्रकट करनेके लिये सूत्रकार कहते हैं 'जाइगोयनिहत्ता' जातिगोत्रनिधत्त जातिगोत्रनिधत्तका अभिप्राय ऐसा है कि जिन जीवोंने जाति और गोत्रको निधत्त किया है वे जातिगोत्र निधत्त हैं। एकेन्द्रिय आदि जाति के ऊचित जो गोत्र-नीचगोत्र और उच्चगोत्र वह जातिगोत्र है इस जाति गोत्रको जिन जीवोंने निधत्त-प्रकृष्टबंधवाला किया है वे जीव जातिगोत्रनिधत्त हैं । इसी तरहसे अन्य जाति नाम आदि पांच ભોગવ્યા વિના નાશ ન થઈ શકે એવું કર્યું છે, અથવા વેદનક્રિયામાં તેને સ્થાપિત કરી દીધું છે. - જેનું વહન કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે, એવાં જીવોને જાતિનામ નિધત્તાયુષ્ક જીવો કહે છે. આ ચાર ભંગ જાતિનામ સાથે થાય છે. એ જ પ્રમાણે ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહના આદિ પાચની સાથે પણ ૪-૪ ભંગ (વિક૬૫) કરી લેવા. તે દરેકના ચાર, ચાર ભંગ થતા રહેવાથી પાંચના મળીને ૨૦ ભંગ થાય છે. તેમાં જાતિનામ સાથેના ચાર ભંગ ઉમેરવાથી ૬ પદના કુલ ૨૪ ભંગ થાય છે. હવે સૂત્રકાર પાંચમે ભંગ પ્રકટ કરે છે" जाइगोयनिहत्ता" "onति गोत्र निधत्त" २ वामे ति मने माने निधत्त કર્યા હોય છે એવાં જીવોને “જાતિગોત્રનિહા” કહે છે. એકેન્દ્રિય આદિ જાતિને વેગ્ય જે ગોત્ર-ઉચ્ચ ગોત્ર અને નીચ ગોત્ર છે, તેને જાતિગત્ર કહે છે. આ જાતિગત્રને જે वामे नियत्री - प्रष्ट भयवाणु-रेस छ, ते सोने तिगात्रनियत्। ४. मेल
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૫
