________________
प्रमेयचन्द्रिका टी० ० ६ ० १०४ कर्म स्थितिनिरूपणम् ११३ गौतमः पृच्छति-'णाणावरणिज्जणे भंते! कम्मं कि पज्जत्ती बंधइ ? अपज्जत्तो बंधइ णोपज्जत्त-णो अपज्जत्ती बंधइ' हे भदन्त ! ज्ञानावरणीयं कर्म किम् पर्याप्तको बध्नाति ? अपर्याप्तको बध्नाति ? नोपर्याप्तक-नोअपर्याप्तको बध्नाति ?। भगवानाह-'गोयमा ! पज्जत्तए भयणाए' हे गौतम ! पर्याप्तकः भजनया कदाचिद् बध्नाति, कदाचिन्न बध्नाति, सरागः पर्याप्तको ज्ञानावरण बध्नाति, वीतरागः पर्याप्तकस्तु ज्ञानावरणं न बध्नाति, अतो 'भजनया' इत्युक्तम् । ' अपज्जत्तए बंधइ ' अपर्याप्तकस्तु ज्ञानावरणं बध्नात्येव 'णोपज्जत्तयअब पर्याप्तक विषयक बन्धद्वारको आश्रित करके गौतम स्वामी प्रभुसे पूछते हैं कि-(णाणावरणिज्जं गं भंते ! कम्मं किं पज्जत्तओ बंधह ? अपज्जसओ बंधइ ? णोपज्जत्तओ बंधइ को अपज्जत्तओ बंधइ ) हे भदन ! ज्ञानावरणीय कर्म क्या पर्याप्तक जीव बांधता है ? या जो अपर्याप्तक जीव होता है वह बांधता है ? या जो न पर्याप्तक होता है और न अपर्याप्तक होता है वह घांधता है ? इसके उत्तर में प्रभु गौतम से कहते हैं कि-(गोयमा) हे गौतम! (पज्जत्तए भयणाए ) जो जीव पर्याप्तक होता है वह ज्ञानावरणीय कर्म का बंध भजना से करता हैअर्थात् कदाचित् करता भी है और कदाचित् नहीं भी करता है। पर्याप्तक-तीन शरीर ६ पर्याप्तियों के योग्य पुद्गल परमाणुओं को ग्रहण करने वाला जीव-यदि सराग है तो वह ज्ञानावरणीय कर्म का बंध अवश्य ही करता है। और यदि वह पर्याप्त जीव वीतराग है तो ज्ञानावरणीय कर्म का बंध वह नहीं करता है। इसी अभिप्राय से
હવે પર્યાપ્તક વિષયકબંધકારની અપેક્ષાએ ગૌતમસ્વામી નીચે પ્રમાણે પ્રશ્ન ५छ (णाणावरणिज्ज णं भंते ! कम्मं कि पन्जत्तओ बधइ ? अपज्जत्तओ बधइ ? णो पज्जत्तओ-णो अपज्जतओ बधइ ? " महन्त ! ज्ञाना१२०ीय भनी मध શું પર્યાપ્તક જીવ કરે છે ? કે અપર્યાપ્તક જીવ કરે છે? કે પર્યાપક જીવ કરે છે? કે અપર્યાપ્તક જીવ કરે છે?
उत्तर-"गोयमा!" गौतम ! "पज्जत्तए भयणाए" पर्यात જ્ઞાનાવરણીય કર્મને બંધ વિકલ્પ કરે છે, એટલે કે કયારેક કરે છે અને કયારેક કરતો નથી. પર્યાપ્તક–ત્રણ શરીર અને છ પર્યાપ્તિઓને એગ્ય પ્રદ્રલ પરમાણુઓને ગ્રહણ કરનારો જીવ-જે સરાગ હોય તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો બંધ અવશ્ય કરે છે, પણ જે તે પર્યાપ્તક જીવ વીતરાગ હોય તો તે જ્ઞાનાવરણીય કર્મને બંધ કરતા નથી. તેથી જ “તેઓ વિકલ્પ કરે છે ... એવું
श्री. भगवती सूत्र:४