________________
प्रमैथचन्द्रिका टो० श० ६ ० ३ ० ४ कर्म स्थितिनिरूपणम्
एकै समयमाणासु क्रमशो द्वितीयतृतीयादिसमयेषु विशेषहीनविशेषहीन कर्मदलिकानां निषेको भवति, स च तावद् भवति यावत् तत्तत्समयबध्यमानकर्मणामुत्कृष्टा स्थितिर्भवेत्, बद्धकर्मस्थितेश्वरमसमयपर्यन्तमयं निषेको भवतीति भावः । अयं चावाघां मुक्त्वा दलिकनिषेकविधिः आयुर्वर्जशेषसप्तकर्मणां विषये वेदितव्यः | आयुष्कर्मण्यपि निषेकस्तु भवत्येव किन्तु तत्र स निषेकः आयुष्कर्मबन्धस्य प्रथमसमयादेव प्रारभ्यते न तत्राबाधाकाल पूर्णताया आवश्यहीन २ कर्मदलिकों का निषेक होता है और यह निषेक बद्धकर्मस्थिति के चरम समयतक होता है। अबाधा को छोड़कर यह दलिक निषेकविधि आयु कर्म के सिवाय सातकर्मों के विषय में ही जानना चाहिये आयुकर्ममें भी निषेकतो होता ही है किन्तु वहाँ यह निषेक आयुकर्मबंध प्रथमसमय से लेकर ही प्रारंभ हो जाता है - यहां निषेकरचना में अवाधाकाल के पूर्ण होने की आवश्यकता नहीं है । यद्यपि आयुकर्म का भी अाधाकाल होता है । परंतु आयुकर्म के इस निषेक के प्रसङ्ग पर अबाधाकाल को छोडने की जो आवश्यकता नहीं है उसका कारण यह है कि आयुकर्म के बंध के प्रथम समय में ही आयुकर्म के बहुत अधिक दलिकों का निषेक होना प्रारंभ हो जाता है अर्थात् प्रथम समय में ही आयुकर्म के बहुत दलिकों का निषेक हो जाता है और इसके बाद द्वितीय आदि समयों में तो उत्तरोत्तर- आगे २ विशेष २ हीन ही निषेक होता है और यह निषेक अन्तिम दलिकों तक इसी प्रकार से આદ્ધિ સમયેામાં વિશેષ હીન વિશેષહીન કદલિકોના નિષેક થાય છે, અને તે નિષેક ખદ્ધકમ સ્થિતિના અન્તિમ સમય પન્ત થાય છે. અખાધા સિવા યની આ દલિક નિષેક વિધિ આયુક` સિવાયના સાત કર્મના વિષયમાં જ સમજવી. આયુક`માં પણ નિષેક તે થાય છે જ; પણ ત્યાં તે નિષેક આયુકર્માંબધના પ્રથમ સમયથી જ શરૂ થઇ જાય છે, આયુક`ની નિષેક રચનામાં અખાધાકાળ પૂરા થવાની આવશ્યકતા રહેતી નથી, જો કે યુકમ'ના પણ અખાધાકાળ હાય છે, પણુ આયુકÖના આ નિષેક વખતે અખાધાકાળને ખાદ કરવાની જરૂર રહેતી નથી તેનું કારણ નીચે પ્રમાણે છે—
આયુકમ ના ખંધ થયા પછી પ્રથમ સમયે જ આયુકનાં ધણાં જ અધિક લિકાના નિષેક થવાના પ્રારભ થઈ જાય છે—એટલે કે પ્રથમ સમયમાં જ આયુકમનાં ઘણાં દલિકાના નિષેક થઈ જાય છે, અને ત્યારબાદ દ્વિતીય, તૃતીય આદિ સમયમાં તે ઉત્તરાત્તર વિશેષને વિશેષ હીન નિષેક થતા રહે છે, અને આ નિષેક અન્તિમ લિકે પર્યન્ત વધુ ને વધુ હીન થતા રહે છે.
श्री भगवती सूत्र : ४
८६९
