________________
प्रमैयचन्द्रिका टी० श० ६ उ० ३ सू०३ कर्म पुद्गलोपचस्वरूपम् ८५१ केनार्थेन केन कारणेन एवमुच्यते ? केषाञ्चित् जीवानां तथाविधवर्णितः त्रिविधः कर्मोपचयो भवति, न तु सादिकः सपर्यवसितः कर्मोपचयो भवति ? भगवानाह'गोयमा ! इरियावहियबंधयस्स कम्मोवचए साइए सपज्जवसिए' हे गौतम ! ऐपिथिकबन्धकस्य, ऐर्यापथिकं केवलयोगप्रत्ययं कर्म, तद्वन्धकस्य, उपशान्तमोहस्य क्षीणमोहस्य सयोगिकेवलिनश्च कर्मोपचयः सादिकः सपर्यवसितः सान्तो भवति, एर्यापथिकर्मणो हि जीवस्य अबद्धपूर्वस्य बन्धनात् कर्मोपचयस्य से पूछते हैं कि-(से केणटेणं ) हे भदन्त ! आप ऐसा किस आधार को लेकर कहते हैं कि किन्हीं जीवों का कर्मोपचय सादि सान्त है, किन्हीं जीवों का कर्मोपचय अनादि सान्त है और किन्हीं जीवों का कर्मोपचय अनादि अनन्त है-पर सादि अनन्त कर्मोपचय किसी भी जीव का नहीं है ? इसके उत्तर में प्रभु उनसे कहते हैं कि-(गोयमा ) हे गौतम! (ईरियावहियबंधयस्स कम्मोवचए साइए सपज्जवसिए) जो कर्म केवल योग के ही निमित्त से आता है-कषाय के निमित्त से नहींवह ऐर्यापथिक है इस ऐपिथिक कर्म का बंध करनेवाला जो जीव है-जैसे ग्यारहवें ११ बारहवें १२ और तेरहवें गुणस्थानवी जीव उसके जो कर्मोपचय होता है वह सादिक और सपर्यवसित होता है। इसमें सादिता इसलिये कही गई है कि यह कर्म जीव को नीचेके गुणस्थानों में रहने पर नहीं बंधता है-क्यों कि वहां पर कषाय का सद्भाव ર પડશે. હવે આ વિષયના વધારે સ્પષ્ટીકરણને માટે ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને આ પ્રમાણે પ્રશ્ન પૂછે છે –
(से केणद्वेणं ?) महन्त ! ५ ॥ ४२६ मे डा छ। हेट. લાક જીવોને કર્મોપચય સાદિ સાન્ત હોય છે, કેટલાક જીવોને કપચય અનાદિ સાત હોય છે અને કેટલાક અને કપચય અનાદિ અનંત હેય છે, પણ કઈ પણ જીવને કર્મોપચય સાદિ અનંત હેતે નથી ?
तेनी ०४१।५ मा५ता मडावीर प्रभु ४ छे-( गोयमा ! ) 3 गौतम ! (ईरियावहियबंधयस्स कम्मोचए साइए सपज्जवसिए) २ मध योगन કારણે જ થાય છે, કષાયને કારણે થતું નથી, એવાં કર્મબંધને “ર્યાપથિક બંધ” કહે છે. એ પ્રકારના અર્યાપથિક કર્મને બંધ કરનાર જીવને કર્મોપચય સાદિ અને સાત હોય છે. જેમકે–અગિયાર, બાર અને તેમાં ગુણ થાને રહેલ જીવ આ પ્રકારનું હોય છે, એટલે કે તે જીવને કર્મોપચય સાદિ અને સાન્ત હોય છે. તેને સાદિ કહેવાનું કારણ એ છે કે જીવ આ કર્મબંધ નીચેનાં ગુણસ્થામાં રહે ત્યારે બાંધો નથી, કારણ કે નીચેનાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૪
