________________
भगवती काणामाधिक्यं संभवति, एवं हीयन्तेऽपि न्यूना भवन्त्यपि, निरयगति योग्य माणातिपातादिकर्मणां भोगद्वारा निर्जरितत्वेन निरयाद् विमुक्ता भवन्तीति कदाचित् नारकाणां न्यूनत्वं संभवति, कदाचित्तु अवस्थिताः गमनागमनरहिता यथावस्थिता अपि भवन्ति, यावन्तो नैरयिका आसन् तावन्त एव भवन्तीत्याशयः। 'जहा-नेरइया, एवं जाव-वेमाणिया' यथा नैरयिकाः कदाचिदधिकाः, कदाचिन्न्यूनाः, कदाचिद् यथावस्थिताः, एवं तथा यावद् वैमानिकाः अपि कदाचिदधिकाः, कदाचिद् न्यूनाः, कदाचिद् यथावस्थिता अपि भवन्ति, यावस्करणातू-द्वाविंशतिदण्डकमतिपाद्याः भवनपत्यादिज्योतिषिकान्ताः संगृहीताः भवन्ति । गौतमः पुनः पृच्छति-'सिद्धा णं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! सिद्धाः खलु किं वर्धन्ते, अथवा हीयन्ते, यथावस्थिता वा भान्ति ? इति पृच्छायोग्य प्राणातिपात आदि कर्मों की उनके भोगने द्वारा निर्जरा कर देते हैं वे उस पर्याय से छूट जाते हैं-इस तरह उन में हीनता जाननी चाहिये । और कभी ऐसा भी होता है कि जितने नारक जीव थे-धे उतने के उतने ही बने रहते हैं न अधिक होते हैं, न कम होते हैं-इस तरह उनमें अवस्थितता जाननी चाहिये । 'जहा नेरइया एवं जाव वेमाणिया' इसी तरह यावत् वैमानिक देवों तक में भी जानना चाहिये । अर्थात् वे भी कदाचित् बढ जाते हैं, कदाचित् कमती भी हो जाते और वे कदाचित् यथावस्थित भी रहते हैं। यहां ' यावत्पद' से २२ बाईस दण्डकों द्वारा प्रतिपादित करने के योग्य हुए भवनपति से लेकर ज्योतिषिक देवों तक का ग्रहण हुआ है । अब गौतम स्वामी प्रभुसे पुनः पूछते हैं कि-'सिद्धाणं भंते पुच्छा' हे भदन्त ! सिद्ध जीव बढते हैं क्या ? अथवा घटते हैं क्या ? या वे ज्यों के त्यों ही रहते हैं નારક છે નિરયગતિને યોગ્ય પ્રાણાતિપાત આદિ કર્મોની, તેમને ભેળવીને નિજર કરી નાખે છે, તેઓ તે પર્યાયમાંથી છૂટી જાય છે. આ રીતે નારકમાં ઘટાડો થાય છે. અને કેટલીક વખત એવું પણ બને છે કે જેટલાં નારક જીવો હતાં એટલા જ રહે છે, તેમાં વધારો કે ઘટાડો થતો નથી, આ રીતે તેમ नामां अवस्थितता समावी. “ जहा नेरइया एवं जाव वेमाणिया" वैमानि પર્યન્તની દેવોની વૃદ્ધિ, હાનિ અને અવસ્થિતિના વિષયમાં પણ આ પ્રમાણેજ સમજવું. એટલે કે તેઓની સંખ્યા કયારેક વધે છે, કયારેક ઘટે છે, અને ४यारे २८बी डाय मेटमी ५ २ छ. मही 'जाव' (पर्यन्त ) ५४थी ૨૨ દંડક દ્વારા પ્રતિપાદિત કરવા એગ્ય ભવનપતિથી લઈને જ્યોતિષિક પર્ય. ન્તના દેને ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે. હવે સિદ્ધ પરમાત્માઓ વિષે ગૌતમ સ્વામી પ્રશ્ન પૂછે છે–
श्री. भगवती सूत्र : ४
