________________
प्रमेयश्चन्द्रिका टीका श०२ ३०१ सू०२ रात्रिदिवसम्वरूपनिरूपणम् ४७ धिके त्रिनवतितमे मण्डले मूर्यस्य विलोमतया संचरणकाले उक्तदिवसमाने उक्त पलचतुष्टयहासेन तादृशपलचतुष्टयरहितपञ्चदशमुहूर्तो दिवसः पञ्चदशमुहूर्तानन्तरो व्यपदिश्यते रात्रिमाने च तावद्वर्धनेन साति रेका पञ्चदशमुहूर्ता रात्रिरिति, तथैव ' चोद्दसमुहत्ते दिवसे ' चतुर्दशमुहूत्तों दिवसः, 'सोलसमुहुत्ताराई' षोडशमुहूर्ना रात्रिः, एतौ चाहोरात्रापचयोपचयौ मूर्यस्य द्वाविंशत्यधिकशततमे मण्डले स्थितिकाले संपते, एवं 'चोद्दसमुहुत्ताणंतरे दिवसे' चतुर्दशमुहूर्तानन्तरो दिवसः 'साईरेगा सोलसमुहुत्ताराई ' सातिरेका षोडशमुहूर्ता रात्रिः, इदश्च वैषम्यं मूर्य
अधिक पन्द्रह मुहर्त का होता है । इसका भाव यह है कि पूर्वोक्त रूप से विलोमक्रम से संचरण करता हुआ मूर्य जब९२चानवे वें मंडल से एकाधिक ९३ तिरानवे मंडल पर संचरण करने लगता है,उस समय दिनमान में कुछ कम चारपल हीन हो जाते हैं, और कुछ कम चारपल रात्रि मानमें बढ जाते हैं इस कारण यहां पर संचरण करते समय दिनमान कुछ कम चारपल हीन हो जाता है और रात्रिमान कुछ कम चारपल बढ जाता है इस कारण दिनमान पन्द्रह मुहूर्त से कुछ कम और रात्रिमान पन्द्रह मुहूर्त से अधिक प्रकट किया गया है। इसी तरह (चोद्दसमुहुत्ते दिवसे सोलह मुहुत्ता राई)चौदह मुहूर्त का दिवस और सोलह मुहूर्त की रात्रि होती है यह कथन जब सूर्य १२२एकसो बाईसवें मंडल पर संचरण करता है, तब की अपेक्षा से कहा गया है। इसी तरह (चोहसमुहत्ताणंतरे दिवसे साइरेगा सोलस मुहत्ता राई ) कुछ कम चौदह मुहूर्त का दिन और कुछ अधिक सोलह मुहूर्त की रात्रि होती है,ऐसा जो कहा गया है वह પંદર મુહૂર્ત કરતાં એટલા જ અધિક પ્રમાણવાળી રાત્રિ થાય છે. આ કથનનો ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે પૂર્વોક્ત રીતે વિલેકમે સંચરણ કરતે સૂર્ય જ્યારે ૯૨બાણુમાં મંડળથી ૯૩ત્રામાં મંડળમાં ગમન કરવા માંડે છે ત્યારે દિનમાનમાં ચાર પળથી સહેજ ઓછા સમય જેટલો ઘટાડે થઈ જાય છે અને રાત્રિમાનમાં ચાર પળથી સહેજ ઓછા સમયને વધારે થઈ જાય છે. તે કારણે કહ્યું છે કે જ્યારે દિનમાન ૧૫ પંદર મુહુર્ત કરતાં સહેજ ઓછા પ્રમાણવાળું થાય છે ત્યારે રાત્રિમાન ૧૫ પંદર મુહર્તા કરતાં સહેજ વધારે પ્રમાણુવાળું થાય છે.
मे०४ प्रमाणे 'चोदसमुहुत्ते दिवसे सोलसमुहुत्ता राई ' न्यारे १४यौह भुडू. તને દિવસ થાય છે ત્યારે ૧૬ સેળ મુહૂર્તની રાત્રિ થાય છે. સૂર્ય જ્યારે ૧૨૨ એકસ બાવીસમાં મંડળ પર સંચરણ કરે છે ત્યારે આ પ્રમાણે બને छ, मेम सभा मेप्रमाणे "चोदसमुहुत्ताणतरे साइरेगा सोरस मुहुत्ता राई" જ્યારે ચૌદ મુહૂર્ત કરતાં સહેજ ઓછા પ્રમાણવાળા દિવસ થાય છે, ત્યારે ૧૬
श्री.भगवती सूत्र:४
