________________
भगवती सूत्रे
चोक्तपलचतुष्टयोपचयेन उक्तपलचतुष्टयरूपसातिरेकचतुर्द्दशमुहूर्ता रात्रिर्भवति इति फलितम् । एवं 'पण्णरसमुहुत्ते दिवसे पण्णरसमुहुत्ता राई भवई' पञ्चदशमुहूर्तो दिवसः पञ्चदशमुहूर्ता रात्रिर्भवति उपर्युक्तरीत्या यदा उक्तोपान्त्यमण्डलादारभ्य द्विनवतितममण्डले सूर्यः सञ्चरति तदा दिनमानापेक्षया एकमुहूर्तहासात् पश्चदशमुहूर्ती दिवसो भवति, रात्रिमाने चैकमुहूर्तवर्धनात् पञ्चदशमुहूर्ता रात्रिरपि संजायते । एवं ' पण्णरसमुहुत्ताणंतरे दिन से ' पञ्चदशमुहूर्तानन्तरी दिवसः, 'साइरेगा पण्णरसमुहुत्ता राई ' सातिरेका पञ्चदशमुहूर्ता रात्रिर्भवति, पूर्वापेक्षया एकायहां से घटा है उतना ही मान रात्रिमान में बढ गया है, इसलिये रात्रि का मान कुछ चार पर अधिक कहा गया है। इसी तरह (पण्णर समुहुत्ते दिवसे पण्णरसमुहुत्ता राई भवइ) पन्द्रह मुहूर्त्त का दिन और पन्द्रह मुहूर्त्त की रात्रि होती है ऐसा जो कहा है सो उसका तात्पर्य ऐसा है कि पूर्वोक्त रीति के अनुसार जब १८२ एकसो बयासी वें मंडल से लेकर ९२ बान्नवे मंडल पर सूर्य संचार करता है उस समय दिनमान में सोलह मुहूर्त्त वाले दिनमान की अपेक्षा एक मुहूर्त्त का ह्रास हो जाता है इसलिये यहां पर दिनमान पन्द्रह मुहूर्त्त का होने लगता है और रात्रि भी जो कि पहिले चौदह मुहूर्त्त मान की थी उसमें हासित एक मुहूर्त का समय बढ जाता है, अतः उसका मान भी पन्द्रह मुहूर्त्त का हो जाता है। इसी तरह से (पण्णरसमुहुत्ताणंतरे दिवसे सहरेगा पण्णर समुहुत्ता राई) जब दिनमान कुछ कम पन्द्रह मुहूर्त्त का होता है, तब रात्रिमान कुछ
४६
જાય છે અને રાત્રિમનમાં ચારપળ કરતાથેાડા ઓછા સમયના વધારા થાય છે તેથી નિમાન ૧૬ સાળ મુહૂર્તને બદલે ૧૬ સેળ મુહૂર્ત થી ઉપર દર્શાવેલા પ્રમાણ જેટલુ એછું થાય છે, અને રાત્રિમાન ૧૪ ચોંક મુહૂર્તીને બદલે ૧૪ ચૌદ મુહૂત કરતાં ઉપર દર્શાવેલા પ્રમાણ જેટલું વધારે થાય છે.
मेन प्रमाणे " पण्णस्समुहुत्ते दिवसे, पण्णरसमुहुप्ता राई ” न्यारे १५. પદર મુહૂર્તના દિવસ થાય છે, ત્યારે ૧૫ પંદર મુહૂર્તીની રાત્રિ થાય છે. આ કથનનું કારણ નીચે પ્રમાણે છે, પૂર્વોક્ત રીતે જ્યારે સૂર્ય ૧૮૨ એકસા ખાસીમા મંડળથી વિલેામક્રમે ચાલતા ચાલતા ૯ર ખાણુમાં મંડળ પર આવે છે, ત્યારે આગળ કહેલા ૧૬ સેાળ મુહૂર્તના દિવસમાં ૧ એક મુહૂર્તના ઘટાડો થઇને ૧૫ પન્નુર મુદ્દતના દિવસ થાય છે, અને પહેલાં રાત્રિનું જે ૧૪ ચૌદ મુહુર્તનું પ્રમાણ હતું તેમાં ૧ એક મુહૂર્તની વૃદ્ધિ થઈને ૧૫ પંદર મુહૂર્ત પ્રમાણુ બને છે.
मेन प्रभाणे ( पण्णरस मुहुत्ताणंतरे दिवसे, साइरेगा पण्णरसमुहुत्ता राई ) જ્યરે ૧૫૫ દુર સુદૂત કરતાં સહેજ ઓછા પ્રમાણવાળા દિવસ થાય છે, ત્યારે ૧૫
श्री भगवती सूत्र : ४
