________________
३४६
भगवतीसूत्र यसाऽपि कालेन वेदनाया अनुभवदर्शनात् , अन्यथा सर्व जनप्रसिद्धस्यापमृत्यु व्यपदेशस्य व्याहतिरापयेत, महासंग्रामादौ लक्षजीवानामपि युगपदेव मृत्युश्च नोप पश्येत, तस्मात् एकान्तेन यथाक्रमविहितकर्मनिबन्धनवेदनाप्रतिपादनं मिथ्यैव । थोडे काल में भी अनुभव किया जाता देखा जाता है। यदि ऐसा नहीं माना जावे तो आयुकर्म का जो बीच में हास हो जाता है-अर्थात् दीर्घ समय तक भोगने योग्य बांधे हुवे आयु का जो विष भक्षण आदि कारणां से बीच में ही छेदन भेदन हो जाता है कि, जिसे अकाल मृत्यु या कुमृत्यु कहते हैं वह नहीं होना चाहिये । यदि यहां पर यह कहा जावे कि अकाल मरण जीवों का होता ही नहीं है जो मरण होता है वह काल मरण ही होता है-सा ऐसा कहना भी ठीक नहीं है-कारण हम देखते हैं जब दीपक में तेल वत्ती आदि सब सामग्री परिपूर्ण है तो फिर हवा का झोका उसे क्यों बुझा देना है, तो इससे यह मानना चाहिये कि जिस प्रकार हवा का झकोरा परिपूर्ण कारण कलाप वाले दीपक को बुझा देता है उसी प्रकार से विषभक्षण रक्तक्षय आदि अकाल मरण के कारण भी आयु की समाप्ति बीच में ही कर देते हैं। यदि अकाल मरण न होता तो बीमारीमें लोग उसके दूर करनेको चिकित्सा क्यां करते- इलाज करने का कारण यही तो है कि कहीं हम बीच ही પ્રકારે તે સમસ્ત કર્મોનું વેદન પણ નથી થતું. લાંબા કાળ સુધી દવા ગ્ય કમને જે બંધ બંધાયો હોય તેનું વેદના થોડા કાળ સુધી થતું હોય એવું પણ જોવા મળે છે જે આ વાતને માનવામાં ન આવે તે આયુકમને જે વચ્ચે થી જ ક્ષય થઈ જવાના દાખલા જોવા મળે છે–એટલે કે લાંબા કાળ પર્યત જોગવવા યોગ્ય આયુને જે બંધ બાંધ્યું હોય છે તે વિષભક્ષણ, ગળે ફાંસે, અગ્નિસ્નાન આદિ કારણેથી વચ્ચેથી જ તૂટી જાય છે, જેને કમેત કહે છે, તે સંભવી શકત નહીં. કોઈ એવી દલીલ કરે કે જીવનું અકાલમરણ થતું જ નથી, જે મરણ થાય છે તે કાલમરણ જ હોય છે, તે એ વાત પણ બરાબર નથી. જેવી રીતે દીપકમાં તેલ, વાટ આદિ સામગ્રી પુરતા પ્રમાણમાં હોય છતાં પણ પવનને એક જ ઝપાટે તેને બુઝવી શક્તાને સમર્થ હોય છે, એવી રીતે વિષભક્ષણ આદિ અકાળ મૃત્યુના કારણે પણ આયુની સમાપ્તિ વચ્ચેથી જ કરી શકવાને સમર્થ હોય છે.
જે અકાલમરણ થતાં ન હોય તે, માંદગીને વખતે તેને દૂર કરવાના ઈલાજ લોકો શા માટે કરત! મોતથી બચવાને માટે તે લેકે તે ઈલાએ
श्री. भगवती सूत्र:४
