________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० ५ उ०४ सू०२ केवलीहासादिनिरूपणम्
२०५
निद्रायमाणो वा, प्रचलायमानो वा कति कर्मप्रकृतीः बध्नाति ? गौतम ! सप्तविध बन्धको वा, अष्टविधबन्धको वा, एवं यावत् वैमानिकः । पृथक्त्वेषु जीवै केन्द्रियवर्जः त्रिभङ्गः ॥ स्रु० २ ।
टीका -- पुनश्छद्मस्थ मनुष्यं केवलिनं चाधिकृत्य विशेष वक्तव्यतामाह'छउमत्थे णं भंते ! इत्यादि । गौतमः पृच्छति - हे भदन्त ! छद्मस्थः खलु मनुष्यः किम् ' इसेज्जवा, उस्सुयाएज्ज वा हसेद् वा, उत्सुकायेत वा ? अनुत्सुक
,
चाहिये । ( जीवेणं भंते । निद्दायमाणे वा, पयलायमाणे वा कइ कम्मप्पasti बंध ? ) हे भदन्त । निद्रा लेता हुआ अथवा खड़े २ निद्रा लेता हुआ जीव कितनी कर्मप्रकृतियों का बन्ध करता है ? (गोयमा ! सन्तवि बन्ध वा अट्ठविह बन्धए वा एवं जाव वैमाणिए, पोहत्तिएसु जीवेगिदियवज्जो तियभंगो) हे गौतम ! निद्रा लेता हुआ अथवा प्रचला से 'युक्त बना हुआ जीव सात प्रकार की कर्मप्रकृतियां वा अथवा आठ प्रकार की कर्मप्रकृतियों का बंध करता है। बहु वचनवाले सूत्रों में जीव और एकेन्द्रिय को छोड़कर तीन भंग जानना चाहिये ।
टीकार्थ- सूत्रकार छद्मस्थ मनुष्य और केवलज्ञानी को लेकर इस सूत्रद्वारा पुनः विशेष कथन कर रहे हैं- इसमें प्रभु से गौतम पूछते हैं( छउमत्थेनं भंते ! ) हे भदन्त ! छमस्थ मनुष्य क्या ( हसेज वा उस्याए वा ) हँसता है ? अथवा उत्सुक होता है ? अभीप्सित किसी कुथन भागजना उथन प्रमाणु समभवु ( जीवेणं भंते निदायमाणे वा पयलायमाणे व कइकम्मप्पगडीओ बंधइ ? ) डे लहन्त निद्रा लेता જીવ અથવા ઉભા ઉભા નિદ્રા લેતા જીવ કેટલીક પ્રકૃતિયાના બંધ બાંધે છે. ( गोयमा ! सत्तविहब घर वा अडविहबंधर वा एवं जाव वैमाणिए, पोहत्तिरसु जीवेगिदियवज्जो तियभंगो ) हे गौतम ! निद्रा सेतो अथवा પ્રચલાયુક્ત જીવ સાત પ્રકારના કમપ્રકૃતિયાના અથવા આઠ પ્રકારની ક પ્રકૃતિશના બાંધે છે. વૈમાનિક પર્યન્તના વિષયમાં પણ આ પ્રમાણે જ સમજવું. ખડુવચનવાળાં સૂત્રોમાં જીવ અને એકેન્દ્રિયને છોડીને ત્રણ ભાગ જાણવા.
અધ
ટીકા”—છદ્મસ્થ મનુષ્ય અને કેવલી ભગવાન વિષે ઘેાડાં વધુ પ્રશ્નોત્તરી આ સૂત્રમાં આપવામાં આવ્યાં છે. ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને પ્રશ્ન પૂછે छे “ छउमस्थेण भते ! " हे लहन्त ! छद्मस्थ मनुष्य (हस्सेज बा, उस्सुएज्ज ST) શું હસે છે ખરા ? શું તે કેઇ વસ્તુને માટે ઉત્સુકતા સેવે છે ખરી ?
66
श्री भगवती सूत्र : ४