________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० ५ उ० २ सू० ३ लवणसमुद्रनिरूपणम २४३
अत्र जीवा जीवाभिगमसूत्रस्य तृतीयप्रतिपत्तिः प्रतिपादिता वक्तव्यताकिश्चित्मदर्यते-" लवणे णं भंते : समुद्दे किं संठिए पप्णत्ते ? गोयमा । गोतित्थ संठिए, नावा-संठाण संठिए, सिप्पि-संपुड-संठिए, आसखंधसंठिए क्लभि संठिए वट्टे-वलयागारसंठाणसंठिते पण्णत्ते' लवणेणं भंते ! समुद्दे केवइयं चक्कवालविक्वं तो इसका उत्तर प्रभु ने यों दिया कि हे गौतम ! इतने बडे विस्तार वाले लवण समुद्र के द्वारा जंबूद्वीप जो नहीं भरा जाता डुबोया जा सकता है सो इसका कारण यह है कि जंबूद्वीप नामके द्वीप में स्थित भरत और ऐरावत क्षेत्र में अरहंत, चक्रवर्ती आदि महापुरुष उत्पन्न होते हैं । अतः इनके प्रभाव से लवण समुद्र जंबूद्वीप को नहीं भर सकता (डुवा सकता ) है । फिर इसके बाद प्रभु ने यों समझाया है कि गौतम ! इस प्रकार का लोक स्वभाव है। इस कारण से भी लवण समुद्र जंबूद्वीप को नहीं भर सकता (डुबो सकता ) है । यहां पर जीवाभिगमसूत्र की तृतीय प्रतिपत्ति द्वारा प्रतिपादित वक्तव्यता संक्षेपरूप से दिखाई जाती है 'लवणे णं भंते! समुद्दे किं संठिए पण्णत्ते' हे भदन्त ! लवणसमुद्र का संस्थान-आकार कैसा कहा गया है ? 'गोयमा गोतित्थयसंठिए, नावा संठाण संठिए, सिप्पि-संपुड संठिए, आसखंधसंठिए, वलभिसंठिए, बट्टे वलयागार संठाण संठिए पण्णत्ते' हे गौतम ! गोतीर्थ के जैसा गोतीर्थ उसको कहते हैं जो जलाशयों में गयों के उत्तर કે લવણસમુદ્ર જંબુદ્વીપને તેના પાણીમાં કેમ ડુબાડી દેતું નથી ?
ઉત્તર--હે ગૌતમ! આટલા વિસ્તીર્ણ લવણસમુદ્ર દ્વારા જંબૂદ્વીપને ડુબાડી દેવાતો નથી તેનું કારણ એ છે કે જંબુદ્વીપમાં આવેલા ભરત અને
રાવત ક્ષેત્રમાં અહંત, ચકવતિ આદિ મહાપુરુષે ઉત્પન્ન થાય છે. તેમના પ્રભાવને લીધે લવણસમુદ્ર જંબુદ્વીપને ડુબાડી શકતો નથી. ત્યાર બાદ પ્રભુએ ગૌતમ સ્વામીને એ વાત સમજાવી કે હે ગૌતમ ! એવા પ્રકારની લોકસ્થિતિ અને લોક પ્રભાવ છે, તે કારણે પણ લવણસમુદ્ર જંબુદ્વીપને ડુબાવી શકો નથી. હવે જીવાભિગમ સૂત્રની ત્રીજી પ્રતિપત્તિ દ્વારા પ્રતિપાદન વક્તવ્યતાનું સંક્ષિપ્તમાં નિરૂપણ કરવામાં આવે છે.
प्रश्न--(लवणे णं भंते ! समुद्दे कि सठिए पण्णत्ते ? ) ११ समुद्रना આકાર કે રહ્યો છે?
उत्तर-( गोयमा ! ) गौतम (गोतित्थ संठिए, नावा संाणसंठिए, सिप्पि संपुडसंठिए, आसंबंधसंठिप, वट्टे वलयागारसंठाणसंठिए पण्णचे) समुद्र
श्री. भगवती सूत्र:४