________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०६ उ०५ सू०१ तमस्कायस्वरूपनिरूपणम् १०६९
गौतमः पृच्छति-' अस्थि णं भंते ! तमुकाए बायरे पुढविकाए, बायरे अगणिकाए ? हे भदन्त ! अस्ति संभवति खलु तमस्काये बादः पृथिवीकायः भवति ? तथा बादरः अग्निकायो भवति ? भगवानाह-'णोइणढे समढे-णण्णत्थ विग्गहगतिसमावन्नएणं' हे गौतम ! नायमर्थः समर्थः, तमस्काये बादरः पृथिवी. कायः, बादरः अग्निकायश्च न भवति, किन्तु 'न' इति शब्देन योऽयं बादरपृथिवी-तेजसोः निषेधः कृतः, स विग्रहगतिसमापन केन अन्यत्र बोध्यः। विग्रहगतिसमापनकान् बादरपृथिवी तैजसकायान विहाय उक्तनिषेधो विज्ञेय इत्यर्थः । विग्रहगत्या बादरपृथिवी तेजसोः 'तमस्कायेऽपि संभवात् । बादराः पृथिवीकायिकाः रत्नप्रभाद्यासु अष्टमु पृथिवीषु गिरि-विमानेषु च भवन्ति, बादरतेजस्कायिकास्तु मनुष्यक्षेत्र एव भवन्ति । गौतमः पृच्छति-'अत्थि णं भंते ! तमुक्काए चंदिम-मरियगहगण-णक्खत्त-तारारूवा?' हे भदन्त ! अस्ति संभवति खलु तमस्काये चन्द्रसब ही करते हैं । ( अस्थि णं भंते ! तमुक्काए बायरे पुढविकाए बायरे अगणिकाए) हे भदन्त ! तमस्काय में बादर पृथिवीकाय बादर अग्निकाय होते हैं क्या? इस गौतम के प्रश्न के उत्तर में भगवान् उनसे कहते हैं कि-हे गौतम ! (णो इणढे समढे, णण्णत्यविग्गहगहसमावनएणं) विग्रहगतिसमापन्नक बादर पृथिवीकाय को एवं तैजसकाय को छोडकर तमस्काय में विग्रहगति अप्राप्त थादर पृथिवीकाय-और बादर अग्निकाय नहीं हैं । क्यों कि विग्रहगति में वर्तमान बादर पृथिवी और बादर तैजसकायका ही तमस्कायमें भी संभव हो सकता है। बादर पृथि. वीकायिक, रत्नप्रभा आदि आठ पृथिवीयों में गिरियों में और विमानों में ही होते हैं। और बादर तेजस्कायिक मनुष्यक्षेत्र में ही होते हैं। " अत्थि णं भते! तमुक्काए चंदिम-सूरिय-गहगणणक्खत्त तारारूवा)
प्रश्न-(अस्थिण भते ! तमुकाए बायरे पुढवीकाए बायरे अगणिकाए ? ) હે ભદન્ત ! તમસ્કાયમાં બાદર (ધૂળ) પૃથ્વીકાય અને બાદર અગ્નિકાય હોય છે ખરાં?
उत्तर-" णो इण? समटे णण्णत्थविग्गहगइसमावन्नएण" गौतम ! એવું સંભવિત નથી. વિગ્રહ ગતિમાં વર્તમાન બાદર પૃથ્વીકાયને અને બાદર તેજસ્કાયને જ તમસ્કાયમાં સંભવ હોઈ શકે છે. વિગ્રહગતિમાં વર્તમાન આદર પૃથ્વીકાય અને બાદર તેજસ્કાય સિવાયના વિગ્રહગતિ અપ્રાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાય અને બાદર તૈજસ્કાય તેમાં સંભવી શકતા નથી. બાદર પૃથ્વીકાયિક રત્નપ્રભા આદિ આઠ પૃથ્વીઓમાં, પર્વતેમાં અને વિમાનમાં જ હોય છે. અને બાદર તેજસ્કાયિક મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં જ હોય છે.
श्री.भगवती सूत्र:४
