________________
भगवती सूत्रे
१०५८
"
वर्तते, यतो हि समजलान्तस्योपरिभागे एकविंशत्यधिकसप्तदशशतयोजनानि यावत् तमस्कायस्य चयवत्संस्थानं वर्तते, उपरि ऊर्ध्वं तु कुक्कुटपञ्जरकसंस्थितः कुक्कुटस्य पञ्जरवत् संस्थानम् आकारः मज्ञप्तः । अधः संकुचितः मध्ये विस्तीर्णः, उपरि पुनः संकुचितः, एतादृशाकारस्तमस्कायः प्रज्ञप्त इति । गौतमः पुनः पृच्छतितमुक्काए णं भंते! केवइयं विक्खंभेणं, केवइयं परिक्खेवेगं पण्णत्ते ? भदन्त ! तमस्कायः खलु कियान् विष्कम्भेण बाहल्येन स्थूलत्वेनेत्यर्थः तथा कियांश्च कियपरिमितः परिक्षेपेण परिधिना परिधिमाश्रित्य विस्तारः प्रज्ञप्तः प्रतिपादितः ? भगवानाह - ' गोयमा ! तमुकार णं दुविहे पण्णत्ते तं जहा - संखेज्नवित्थडे य,
(
कुक्कुडपं जरगसंठिए ) हे गौतम । तमस्काय का नीचे का आकार मल्लकमूल-मिट्टी के दीपक के अधोभाग के जैसा कहा गया है क्यों कि सम जलान्तके ऊपरभागमें १७२१ योजन तक तमस्काय का आकार वलयके समान गोल है और ऊपर में तमस्कायका संस्थान आकार-मुर्गा के पींजरे के समान कहा गया है क्योंकि मुर्गे का पींजरा नीचे के भागमें संकुचित, मध्य में विस्तीर्ण और ऊपर में संकुचित होता है सो इसी तरह का ऊपर का आकार तमस्काय का है। अब गौतम स्वामी प्रभु से ऐसा पूछते हैं कि - (तमुक्काए णं भंते! केवइयं विक्वं भेणं, केवइयं परिक्खेवेणं पण) हे भदन्त ! तमस्काय विष्कंभ-स्थूलता की अपेक्षा कितना बडा है और परिक्षेप-परिधि की अपेक्षा कितना बड़ा है ? अर्थात् तमस्काय का विष्कंभ और परिक्षेप कितना है ? इसके उत्तर में प्रभु ने उनसे ऐसा कहा कि - ( गोयमा ! तमुकाए णं दुबिहे पण्णत्ते ) हे गौतम !
તમસ્કાયના નીચેના ભાગનેા આકાર માટીના દીપકના ( કેડિયાના ) તળિયા જેવા કહ્યો છે-કારણ કે સમજલાન્તના ઉપરના ભાગમાં ૧૭૨૧ ચેાજન સુધી તમઝ્રાયને આકાર વલયના જેવા ગેાળ છે અને ઉપરના ભાગના આકાર કૂકડાના પાંજરા જેવા કહ્યો છે, કારણ કે કૂકડાનું પાંજરૂં નીચેના ભાગમાં સકીર્ણ ( સંકુચિત), મધ્યમાં વિસ્તીણુ અને ઉપરના ભાગમાં સંકુચિત હોય છે. તમસ્કાયના ઉપરના ભાગના આકાર પણ એને જ હાય છે. હવે ગૌતમ સ્વામી તમસ્કાયના વિચાર આદિ વિષે મડ઼ાવીર પ્રભુને नीचे प्रमाणे प्रश्न पूछे छे -- ( तमुक्काए णं भंते ! केवइयं विक्खंभेणं, केवइयं परिक्खेवेणं पण्णत्ते ? ) हे लहन्त ! तमस्अयना विस्तार डेंटला उद्यो छे ? तेन। परिक्षेप ( परिध ) टला उद्यो है ?
उत्तर - " गोयमा ! तमुक्काए णं दुविहे पण्णत्ते' हे गौतम! तमा
श्री भगवती सूत्र : ४
