________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० ६ उ० ५ सू० १ तमस्कायस्वरूपनिरूपणम्
१०५१
6
टीका- ' किमयं भंते! तमुकाए 'ति पब्बुचइ' गौतमः पृच्छति - हे भदन्त ! अयं शास्त्रप्रसिद्धः तमस्कायः तमसाम् अन्धकारपुद्द्रलानां कायो राशिः तमस्कायः इति किम् वस्तु ? कः पदार्थः प्रोच्यते ? स च तमस्कायः नियत एव पृथिवीरजः स्कन्धः, उदकरजस्कन्धो वा इह विवक्षितो भवितुमर्हति न त्वन्यः, तदुभयभिन्नानां स्कन्धानां तमस्कायसदृशत्वाभावात्, इति पृथिवी - जलविषयक संदेहात्, हृदयस्थं विकल्पं प्रकाशयति-' कि पुढवी तमुकाए ति पव्युच्च ? किम् तमस्कायः पृथिवी इति पृथिवीस्वरूपः प्रोच्यते ? अथवा ' आउतमुक्काए ति पच्चइ ? , तमस्कायः आपः जलम् इति जलस्वरूपो रूप से उत्पन्न हो चुके हैं। पर ये सब वहाँ बादरपृथिवीकायिकरूप से और बादर afarfaraप से उत्पन्न नहीं हुए हैं।
9
"
टीकार्थ-चतुर्थ उद्देशक में, जीवों में सप्रदेशता आदिका निरूपण सूत्रकार ने किया है - अब वे इस पंचम उद्देशक में सप्रदेश तमस्काय आदि का निरूपण कर रहे हैं- इसमें गौतमस्वामी ने प्रभु से ऐसा पूछा है कि “ किमयं भंते! तमुक्काए ति " हे भदन्त ! यह शास्त्रप्रसिद्ध तमस्काय क्या है ? अंधकाररूप पुद्गलों की राशि रूप जो यह शास्त्र संमत तमस्काय है वह किस पदार्थरूप है ( किं) क्या (पुढवी तमुक्काए त्ति- पच्बुच्चइ, आउतमुक्काए ति पव्बुच्चइ ) वह तमस्काय पुढवीरूप है ? या अप्कायरूप है ? इस प्रकार की जो यह संदेह भरी बात पूछी गई है उसका कारण यह है कि तमस्काय एक स्कन्धरूप पदार्थ है यह
વાર અથવા અન ́તવાર તે સમસ્ત પ્રાણાગ્નિ પહેલાં ત્યાં પૂર્વોક્તરૂપે ઉત્પન્ન થઇ ચુકયાં છે. પરન્તુ તેઓ ત્યાં ખાદર પૃથ્વીકાયિક રૂપે અને ભાદર અગ્નિકાયિક રૂપે ઉત્પન્ન થયા નથી.
ટીકા”—ચેાથા ઉદ્દેશકમાં જીવાની અપ્રદેશતા આદિનું સૂત્રકારે નિરૂપણુ કર્યું છે. હવે સૂત્રકાર આ પાંચમાં ઉદ્દેશકમાં સપ્રદેશ તમસ્કાય આદિનું નિરૂપણ કરે છે—આ વિષયને અનુલક્ષીને ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને એવા પ્રશ્ન પૂછે છે કે
." किमयं भंते ! तमुक्काए त्ति " हे लहन्त ! या शास्त्रप्रसिद्ध तमस्साय શુ છે? એટલે કે અંધકારરૂપ પુદ્ગલેાની રાશિરૂપ જે આ શાસ્ત્રસંમત તમસ્કાય छे ते हुया पहार्थ ३५ छे ? " किं" शुं (पुढवी तमुक्काए ति पव्वुच्चइ, आउतमुक्काप ति पच्चइ ? ) शु तमस्साय पृथ्वी३५ छे ? अथवा युडाय३५ (४३५) छे ? આ પ્રકારની સદેહયુક્ત વાત પૂછવાનું કારણ એ છે કે તમસ્કાય એક કન્યરૂપ પદાર્થ છે એ તા ચાક્કસ છે, પરન્તુ એ વાત નિશ્ચિત નથી કે તે
श्री भगवती सूत्र : ४
