________________
-
-
१०२६
भगवतीस जीवाः खलु किम् प्रत्याख्यानं जानन्ति, अप्रत्याख्यानं जानन्ति प्रत्याख्यानामत्या ख्यानं जानन्ति ? भगवानाह-'गोयमा ! जे पंचेदिया ते तिणिवि जाणंति' हे गौतम ! ये पञ्चेन्द्रियाः तिर्यग्योनिका मनुष्याश्च तथा नैरयिकादयश्च ते त्रीण्यपि प्रत्याख्यानाम् , अप्रत्याख्यानं, प्रत्याख्यानापत्याख्यानं च जानन्ति, तेषां समनस्कतया सम्यग्दृष्टित्वे ज्ञपरिज्ञया प्रत्याख्यानादित्रयज्ञानसंभवात् , किन्तु 'अव. सेसा पच्चक्खाणं न जाणंति ' अवशेगाः एकेन्द्रियपृथिव्यादयः, विकलेन्द्रिया असज्ञिपञ्चेन्द्रियाश्च प्रत्यानादित्रयं न जानन्ति, तेषाममनस्कत्वात् । प्रत्याख्यानं जाणंति, पच्चरखाणापच्चक्खाणं जाणंति ' हे भदन्त ! जीव क्या प्रत्याख्यान को जानते हैं ? अप्रत्याख्यान को जानते हैं ? प्रत्याख्यानप्रत्याख्यानको जानते हैं ? उत्तरमें प्रभु उनसे कहते हैं-'गोयमा ! हे गौतम! (जे पंचिंदिया ते तिणि वि जाणंति) जो पंचेन्द्रिय तियच और मनुष्य नारक आदि जीव हैं वे तो प्रत्याख्यान, अप्रत्याख्यान, एवं प्रत्याख्या. नापत्याख्यान इन तीनोंको जानते हैं। क्योंकि ये सब समनस्क होते हैं इस कारण इनके सम्यग्दर्शन हो सकता है-और उस समय ये ज्ञपरिज्ञा द्वारा प्रत्याख्यान आदि तीनोंको जानते हैं । ' अवसेसा पच्चक्खाणं न जाणंति ' अवशिष्ट जो एकेन्द्रिय पृथिव्यादिक जीव हैं वे तथा विकलेन्द्रिय एवं असंज्ञी जो जीव हैं वे प्रत्याख्यान आदि त्रयको नहीं जानते हैं। क्यों कि इन सब के जानने का साधनभूत मन नहीं होता है। ये सब अमनस्क होते हैं। प्रत्याख्यान तय होता है कि जब वह किया જી પ્રત્યાખ્યાનને જાણે છે? અપ્રત્યાખ્યાનને જાણે છે? પ્રત્યાખ્યાનાપ્રત્યાખ્યાનને જાણે છે?
तेना पाम माता मडावीर प्रभु ४३ छ-(गोयमा ! ) 3 गौतम ! (जे पंचिंदिया ते तिण्णि वि जाणंति ) २ पयेन्द्रिय तिय"य, भने मनुष्य નારક આદિ જીવ છે તેઓ તે પ્રત્યાખ્યાન, અપ્રત્યાખ્યાન અને પ્રત્યાખ્યાના પ્રત્યાખ્યાન, એ ત્રણેને જાણે છે, કારણ કે તેઓ બધાં સમનસ્ક હોય છે તેથી તેમને સમ્યગદર્શન સંભવી શકે છે, અને તે સમયે તેઓ જ્ઞપરિજ્ઞા દ્વારા प्रत्याध्यान माहि त्रणेने ये छे. ( अवसेसा पच्चक्खाणं न जाणंति) माहीना છ-એકેન્દ્રિય પૃથ્વીકાય આદિ જી તથા વિકસેન્દ્રિય જીવો તથા અસંસી જ પ્રત્યાખ્યાન આદિ ત્રણેને જાણતા નથી, કારણ કે તે ત્રણેમાં જાણવાના સાધનરૂપ મનને અભાવ હોય છે. પ્રત્યાખ્યાન ત્યારે જ થાય છે કે જ્યારે તે કરવામાં આવે છે. એ વાતને અનુલક્ષીને ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને એ પ્રશ્ન પૂછે છે –
श्री.भगवती सूत्र:४
