________________
प्रमेयचन्द्रिका टी० ०६० ४ ० १ जीवस्य सप्रदेशाप्रदेशनिरूपणम् ९९१ किन्त्वत्र सिद्धो न वक्तव्यः, तस्य अषायित्वात् । 'कोहकसाइहिं जीव-एगिदियः वज्जो तियभंगो' क्रोधकषायिषु क्रोधकषायिविशिष्टबहुत्वदण्ड के जीव-केन्द्रिय वर्जः जीवपदम् पृथिव्याघेकेन्द्रिय पदानि च वर्जयित्वा अन्येषु मनुष्यनैरयिकादिषु त्रिकभङ्गः पूर्वोक्तं भङ्गत्रयं वाच्यम् , किन्त्यत्रापि सिद्धो न वाच्यः, तस्य क्रोधकषायविरहात् । क्रोधकपायिजीवपद-पृथिव्यायेकेन्द्रियपदेषु च 'सप्रदे. शाश्च' इति एक एव भङ्गो वक्तव्यः । सकपायजीवस्योपर्युक्तमङ्गत्रयवत् कथमप्रापि क्रोध षायिजीव-पृथिव्यादिषु न भङ्गत्रयमिति चेदाह-उपशमश्रेणीतः प्रच्यवमानानां सकषायित्वं प्रतिपद्यमानानाम् एकादीनामुपलम्भेन तत्र भङ्गत्रयसंभ
और उत्पद्यमान अनेक पाये जाते हैं । यहां इस द्वार में सिद्धों को ग्रहण नहीं करना चाहिये-क्यों कि वे कषायसहित नहीं होते हैं। 'कोहकसाइहिं जीव एगिदिघ वज्जो तियभंगो' क्रोधकषाय विशिष्ट बहुत्व दण्डकमें जीवपद को और पृथिव्यादिक पांच पदों को छोड़कर अन्य मनुष्य और नैरयिक आदि पदों में पूर्वक्ति तीन भंग होते हैं। यहां पर भी सिद्धपदका ग्रहण नहीं हुआ है क्यों कि उनमें क्रोधकषाय का विरह रहता है । क्रोधकषायवाले जीवपद में और पृथिव्यादिक एकेन्द्रिय पदों में " सप्रदेशाश्च अप्रदेशाच" ऐसा एक ही भंग होता है। यदि यहांपर ऐसी आशंका की जावे कि कषायविशिष्ट जीव के अभी आपने तीन भंग कहे हैं, फिर यहां पर क्रोधकषायविशिष्ट जीव और पृथिव्यादिकों में तीन भंग न कह कर एक ही भंग क्यों कहा गया है ? तो इसका उत्तर यह है कि उपशम श्रेणी से नीचे गिरने वाले जीवों में પણ અનેક હોય છે અને ઉત્પદ્યમાન છે પણ અનેક હોય છે. આ દ્વારમાં सिद्धोनी समावेश थती नथी ४२५५ है तेरा पाया जाता नथी. ( कोहकसाइहि जोर एगिदियवज्जो तियभंगो) धपाय ५४वा मवविषय દંડકમાં જીવ પદને તથા પૃથ્વીકાય આદિ પાંચ એકેન્દ્રિને છોડીને તે સિવાયના નારક, મનુષ્ય આદિ પદેમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે. અહીં પણ સિદ્ધોને ગ્રહણ કરવા જોઈએ નહીં, કારણ કે તેમનામાં કોઇકષાયને અભાવ હોય છે. ક્રોધકષાયવાળા જીવ પદમાં અને પૃથ્વીકાય આદિ એકેન્દ્રિય પદોમાં ( सप्रदेशाम्च अप्रदेशाच ) । मे १४ मा थाय छ ने होने की શંકા થાય કે કષાયયુક્ત જીવના હમણાં જ આપે ત્રણ ભંગ કહ્યા છે, તે અહીં કોઇકષાયવાળા જીવ અને પૃથ્વીકાય આદિ એકેન્દ્રિય જીવોને એક જ ભંગ કહેવાનું કારણ શું છે? તે તેનું સમાધાન આ પ્રમાણે સમજવુંઉપશમ શ્રેણીથી પતન પામનાર જીવોમાં કષાયવાળા કેઈક જીવ (એકાદિ
श्री. भगवती सूत्र:४
