________________
प्रमैयचन्द्रिका टी० २० ६ 80 ४ सू० १ जीवस्य सप्रदेशाप्रदेशनिरूपणम् ९८९ संजयासंजय - जीवसिद्धेहिं तियभंगो' नोसंयत - नोअसंयत - नोसंयतासंयतपदविशिष्टजीवसिद्धविषयकैकत्वबहुत्वदण्डकयोमध्ये बहुत्वदण्डके जीवादिपदेषु पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गा वक्तव्याः पूर्वोक्तरीत्या । विशेषस्तु अत्र जीव-सिद्धावेव वक्तव्यो, न मनुष्यनैरयिकादयस्तेषां नोसंयतत्वाद्यसंभवात् , अत एवात्र 'जीव-सिद्धेहिं ' इत्येवोक्तम् । ' सकसाईहिं जीवाइओ तियभंगो' सकपायिषु सकषायशब्दविशिष्टदण्डकयोमध्ये बहुत्वदण्ड के जीयादिकः जीवादिपदेषु त्रिकभङ्गः पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गा वाच्याः, तथा च सकपायाणां सर्वदाऽवस्थानात् ते सकषायाः 'सप्रदेशाः' इत्येको भङ्गः, एवम् उपशमश्रेणीतः प्रच्यवमानतादशायां सकषायत्वं संयत-नो असंयत-नो संयतासंयत पद विशिष्ट जीव और सिद्ध सम्बन्धी एकत्व बटुस्वविषयक दो दण्डकों में से बहुत्वविषयक दण्डक में जीवादि पदों में पूर्वोक्त रीति के अनुसार पूर्वोक्त तीन भंग होते हैं यहां केवल जीव और सिद्धपद का ही उच्चारण करना चाहिये । मनुष्य नारक आदि पदों का नहीं । क्यों कि उनमें नो संयतत्वादि अवस्था नहीं होती है। इसी कारण यहां " जीव सिद्धहिं" ऐसा ही कहा गया है । " सकसाईहिं जीवाइओ नियभंगो' सकषायद्वार में सकषाय शब्द विशिष्ट दो दण्डकों में से बहुत्वविषयक द्वितीय दण्डकमें जीवा. दिक पदो में पूर्वोक्त ही तीन भंग होते हैं क्यों कि कषायसहित जीव सदा अवस्थित रहते हैं-अर्थात् कषायवाले जीव हमेशा पाये जाते हैं इस लिये वे कषायवाले जीव सप्रदेश हैं यह एक भंग हुआ, तथा उपशम श्रेणी से गिर कर कषायसहित अवस्था को पानेवाले जीव कोइ સંબંધી એકત્વ બહુ વિષયક બે દંડકમાંના બહુત વિષયક બીજા દંડકમાં જીવાદિ પદોમાં પૂર્વોક્ત રીત પ્રમાણેના જ પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે, આ દ્વારમાં ફક્ત જીવ પદ અને સિદ્ધ પદને જ પ્રયોગ થાય છે, મનુષ્ય, નારક આદિ પદોને કારમાં ગ્રહણ કરવાને નિષેધ કર્યો છે કારણ કે તેમનામાં ને सयत माह अवस्थामा ती नथी. ते णे मही (जीव सिद्धेहि ) । પ્રમાણે કહ્યું છે.
(सकसाई हिं जीवाईओ तियभंगो) स४ाय द्वारमा स४पाय शपयुवत में દંડકોમાંના બહુત વિષયક બીજા દંડકમાં જીવાદિક પદોમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ જ રહ્યા છે, કારણ કે કષાયવાળા જે હંમેશા નજરે પડતાં હોય છે. તે કારણે તે કષાયવાળા જ સપ્રદેશ હોય છે. આ પહેલે ભંગ છે. તથા ઉપશમ શ્રેણીથી પતન પામીને કષાયુકત અવસ્થા પ્રાપ્ત કરનાર જીવ તે
श्री. भगवती सूत्र:४
