________________
-
भगवतीसूत्रे न वक्तव्यं, तस्य असंयतत्वाभावात् । - संजयासंजएहिं तियभंगो जीवाईओ' संयता - संयतेषु संयतासंयतपदविशिष्टैकत्वबहुत्वदण्डकयोमध्ये बहुत्वदण्डके जीवादिकः जीवादिपदेषु त्रिकभङ्गः पूर्वोक्तास्त्रयो भङ्गा वाच्याः, देशविरतिं प्रतिपभानां बहूनां, संयमाद् असंयमाद् वा निवृत्य देशविरतिं प्रतिपद्यमानानां च एकादीनां सद्भावात् , परन्स्वत्र जीव-पञ्चेन्द्रियतिर्यग-मनुष्या एव पठितव्याः न तु नैरयिकादयः, तेषां संयतासंयतत्वविरहात् , ' णोसंजय-णोअसंजय-जोकि यहां सब ही द्वितीयादि समयों में असंयम अवस्थावाले होते हैं
और असंयम अवस्था को धारण करनेवाले वे ही सब जीव प्रथम समय में भी होते हैं । इस कारण यहां एक ही भंग कहा गया है । इस द्वार में सिद्ध पद नहीं कहना-क्यों कि सिद्धों में असंयत अवस्था नहीं होती है। 'संजया संजएहिं तियभंगो जीवाईओ' संयतासंयत द्वार मेंसंयतासंयतपद विशिष्ट एकत्व बहुत्व विषयक दो दण्डकों में से बहुस्वविषयक द्वितीय दण्डकमें जीवादिक पदों में पूर्वोक्त तीन भंग होते हैं । क्यों कि देशविरतिरूप चारित्र को जिन्हों ने पहिले से प्राप्त कर लिया है ऐसे जीव तो अनेक होते हैं, और संयम से अथवा असंयम निवृत्त हो कर पुनः देशविरतिरूप चारित्र को प्राप्त करनेवाले कोइ एक दो आदि जीव ही होते हैं । इस द्वारमें जीव पश्चेन्द्रिय तिर्यञ्च और मनुष्य इन पदों का ही प्रयोग करना क्यों कि इनके सिवाय और जगह देवनारक आदि में यह अवस्था संभक्ति नहीं होती है 'णो संजय-णो असंजय-णो संजयासंजय जीव सिद्धेहिं तियभंगो' नो દ્વિતીયાદિ સમયમાં અસંયમ અવસ્થાવાળા હોય છે અને તે બધાં જ પ્રથમ સમયમાં પણ અસંયમ અવસ્થાવાળા જ હોય છે. આ કારણે એકેન્દ્રિય વિષયક એક જ ભંગ અસંયતને અનુલક્ષીને કહ્યો છે. આ દ્વારમાં સિદ્ધને સમાવેશ થતું નથી કારણ કે તેઓમાં અસંયત અવસ્થા હતી જ નથી. (संजयासंजएहि तियभंगो जीवाइओ) सयता सयत द्वारभा-सयता सयत સંબંધી એકત્વ બહત્વ વિષયક બે દંડકમાંના બહત્વ વિષયક બીજા દંડકમાં જીવાદિક પદોમાં પૂર્વોક્ત ત્રણ ભંગ થાય છે. કારણ કે દેશવિરતિરૂપ ચારિત્રને પ્રાપ્ત કરનારા જીવે તે કઈ જ હોય છે. આ દ્વારમાં જીવ, પંચેન્દ્રિય તિયચ અને મનુષ્ય આટલાં પદેને જ પ્રયોગ કરવો. આ સિવાયના નારક દેવ આદિમાં આ અવસ્થા સંભવી શકતી જ નથી.
( णोसंजय-णोअसंजय-णोसंजयासंजय जीव सिद्धेहि तियभंगो) ना સંયત, ને અસંવત અને ને સંયતાસંયત પદ વિશિષ્ટ જીવ અને સિદ્ધ
श्री भगवती सूत्र:४
