________________
९६०
भगवतीसूत्रे
अन्यसिद्धान्तकारों ने इसे आकाश का गुण (शब्दगुणकं आकाशं) के अनुसार माना है । तब कि जैनशास्त्रकारों ने इसे पुद्गल की पर्याय मानी है। पुद्गल के अनेक भेद हैं पर इसे आठ विभागों में शास्त्रकारोंने विभक्त किया है भाषावर्गणा १, मनोवर्गणा २,श्वासोच्छ्वासवर्गणा ३, औदारिकवर्गणा ४, वैक्रियवर्गणा ५, आहारकवर्गणा ६, तैजसवर्गणा ७ और कार्मणवर्गणा ८ । अक्षरात्मक और अनक्षरात्मक भाषा के भेद से भाषा दो प्रकार की कही गई है । भाषा वस्तु क्या है ? यह कहां से, कैसे उत्पन्न होती है ? इसका आकार कैसा है ? यह किस प्रकार से बोली जाती है इत्यादि समस्त बातों का विचार प्रज्ञापना सूत्र के ग्यारहवें भाषा पद में किया गया है । इस भाषापद में इन सब बातों को बताने के साथ २ यह भी कहा गया है कि भाषा कितने प्रकार की होती है। भाषा का आदि कारण क्या है। भाषा की उत्पत्ति किससे होती है। भाषा का आकार किस जैसा है। भाषा का अन्त कहां है। भाषा के बोलने वाले कौन होते हैं और कितने हैं। भाषा नहीं षोलने वाले कितने और कौन हैं। इत्यादि । सू० १॥
॥ दूसरे शतक का छट्ठा उद्देशा समाप्त ॥
માનેલ છે. ત્યારે જૈન સિદ્ધાંતકારે તેને પુદ્ગલની પર્યાય માને છે. પુલના અનેક ભેદ છે, પણ શાસ્ત્રકારેએ તેને આઠ વિભાગમાં વહેંચી નાખેલ છે(१) भाषा (२) मनावll, (3) वासछ्यास fl, (४) मीहा२ि४ 4 , (५) वैठिय , (६) २७१२४ qg, (७) तेस काएमने (८) म . सापान में ले ४ह्या छ-(१) सक्षम અને (૨) અક્ષરાત્મક ભાષ શું છે ? તે કયાંથી અને કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય છે તેનો આકાર કે છે ? તે કેવી રીતે બેલાય છે? ઈત્યાદિ સમસ્ત બાબતેને વિચાર પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના અગિયારમાં ( ભાષાપદ) કરવામાં આવ્યું છે. તે ભાષા પદમાં આ બધી બાબતેનું નિરૂપણ કર્યું છે, અને સાથે સાથે એ પણ કહ્યું છે કે ભાષા કેટલા પ્રકારની હોય છે, ભાષાનું આદિ કારણ શું છે, ભાષાની ઉત્તિ ક્યાંથી થાય છે, ભાષાને આકાર શેના જેવો હોય છે, ભાષાને અન્ત કયાં છે, ભાષા બોલનાર કેણ અને કેટલા છે, ભાષા નહીં બોલનાર કે અને કેટલા છે, ઈત્યાદિ વિષયનું તેમાં નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. સૂના
॥ मीत शत ने। छछो उदेश४ स॥ ॥ २-६॥
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
