________________
४२२
भगवती सूत्रे
4
'पंच परमाणु पुद्गलाः संहताः कर्मतया भवंति ' तदपि न सम्यक् कर्मणोऽनंत परमाणु स्वरूप तयाऽनन्तस्कन्धरूपत्वात्, पंचाणुकस्य च स्कन्धमात्रत्वात् तथा कर्म जीवानामावरणस्वभावमिष्यते तत्कथं पंचपरमाणु स्कन्धमात्ररूपं सत् असंख्यमदेशात्मकं जीवमावृणुयादिति । तथा यदुक्तं कर्मशाश्वतं तदप्ययुक्तमेव कर्मणः
अर्धीकरण होता ही नहीं है। क्यों कि परमाणु नाम उसी का है कि फिर जिसका दूसरा विभाग न हो यदि परमाणु का भी विभाग होता है तो वह परमाणु नहीं कहावेगा किन्तु वह तो स्कन्ध ही कहा जावेगा ।
तथा - जो ऐसा कहा है कि ( पंच परमाणु पुद्गलाः संहताः कर्मतया भवंति ) सो यह कहना इसलिये संगत नहीं है कि पांच परमाणुओं के संमेलन से जो कर्मरूप स्कन्ध होगा- वह केवल पांच ही प्रदेशवाला होगा अनंतप्रदेशवाला तो होगा नहीं। फिर वह असंख्यात प्रदेशीजीय का दो आवरण कैसे कर सकेगा ? तात्पर्य कहने का यह है कि जीव का आवरण करना यह स्वभाव कर्मो का होता है । और ये कर्म अनंत परमाणुओं द्वारा निष्पन्न हुए होते हैं। अतः ये एक स्कन्ध रूप न होकर अनन्त स्कन्धरूप होते हैं। तभी जाकर ये असंख्यात प्रदेशवाले जीव को आवरण करते हैं । इसलिये ऐसा कहना कि पांच परम णु पुद्गल आपस में मिलकर कर्मरूप से परिणत होते हैं संगत नहीं माना जा सकता है । तथा - ( कर्मशाश्वत ही है ) यह कथन इसलिये संगत नहीं
શકતા નથી. કારણ કે પરમાણું એવી નાનામાંનાની વસ્તુ છે કે તેના વિભાગ પડી શકે જ નહીં. જો પરમાણુના પશુ વિભાગ થતા હાયતા વિભાજ્ય વસ્તુને પરમાણુ કહેવાને બદલે સ્કધ જ કહેવાશે
तथा -,, पंच परमाणुपुद्गलाः संहताः कर्मतया भवंति " परतीर्थिअनु मा ગ્રંથન પશુ સંગત લાગતુ' નથી. કારણ કે પાંચ પરમાણુઓના સ ંયેાજનથી કરૂપ સ્કધ બનશે તે તે પાંચ જ પ્રદેશવાળા મનશે- અનંત પ્રદેશવાળા નહી’ બને તે તે અસંખ્યાત્તપ્રદેશી જીવનું આવરણ કેવી રીતે કરી શકે ? તાપ એ છે કે જીવનું આવરણ કરવાના સ્વભાવ કર્મોમાં હૈાય છે. અને તે કર્મીનું અનંત પરમાણુએ વડે નિર્માણુ થયુ હાય છે. તેથી તેઓ એક સ્કધરૂપ હેાતાં નથી પણુ અનંત 'ધરૂપ હાય છે, ત્યારે જ તેઓ અસંખ્યાત પ્રદેશ વાળા જીવનું આવરણ કરી શકે છે તેથી ’” પાંચ પરમાણુ પુદ્ગલ એક બીજા સાથે સચેાજન પામીને કરૂપે પરિણમે છે ” એ કથન સુસંગત નથી. તથા-” કુમાઁ શાશ્ર્વત જ છે” એ કથન પણ ચેગ્ય નથી. કારણ કે એકાન્ત
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
