________________
२०२
भगवतीसरे ___टोका-'पुरिसे ण भंते ' पुरुषः खलु भदन्त ! ' कच्छंसि वा ' कच्छे वा 'जाव वणविदुग्गंसि वा ' यावद्वनविदुर्गे वा 'तणाई ' तृणानि 'उवसिय उसविय' उत्सर्य-पुनः पुनरेकत्रीकृत्येत्यर्थः, कच्छाधारभ्य वनचिदुर्गपर्यन्तस्थले तृणानां पुज कृत्वेत्यर्थः, 'अगणिकायं णिसरइ' अग्निकार्य निसृजति 'तावं च णं भंते से पुरिसे कइकिरिए ' तावच्च खलु भदन्त ! स पुरुषः कतिक्रियः, यः खलु वधकपुरुषः कच्छा दिवनविदुर्गाद्यन्यतमदेशे तृणान्येकत्रीकृत्य तत्र तृणराशौ अग्नि प्रज्वालयति तस्याग्नि प्रज्वलनकर्तुः पुरुषस्य कीदृश्यः कियत्यश्व क्रिया भवन्तीति भावः । भगवानाह'गोयमे 'त्यादि । ' गोयमा' हे गौतम ! 'सिय तिकिरिए ' स्यात् त्रिक्रियः, 'सिय चउकिरिए' स्यात्-चतुष्क्रियः, 'सिय पंचकिरिए' स्यात् पंचक्रियः, कच्छाघधिकरणकतृणराशौ अग्निप्रज्वलनकर्तापुरुषः कदाचित् क्रियात्रयेण कदाचित् क्रियाचतुष्केण कदाचित् क्रियापंचकेन कायिक्याधारभ्य प्राणातिपातपर्यन्तेन युक्तो भवन् त्रिक्रियश्चतुष्क्रियः पंचक्रियो वा भवेदिति भावः, गौतमः पृच्छति
इन्हीं क्रियाओं के विषय में पुनः सूत्रकार कहते हैं-'पुरिसे णं भंते ! कच्छसि वा' इत्यादि।
टीकार्थ-(पुरिसे गं भंते) हे भदन्त ! कोई पुरुष (कच्छंसि वा जाव. वणविदुग्गंसि वा) कच्छ में यावत् वन विदुर्गमें अनेक जानिके वृक्षवाले वन में (तणाई ऊसविय ऊमविय ) तृणों को वार २ इकट्ठा करकेअर्थात् तृणों को समेट २ कर एकत्रित करके (अगणिकायं णिसिरह) आग लगाता है (तावं च णं से भंते ! पुरिसे कति किरिए ) तो वह पुरुष कितनी क्रियावाला कहलावेगा ? (गोयमा ! सियतिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय पंच किरिए) हे गौतम ! वह पुरुष किसी अपेक्षा तीन
मे ठियासाना विषयमा सूत्रा२ विशेष ४थन ४२ छ-" पुरिसे ण भंते ! कच्छंसि वा जाव वणविदुग्गंसि वा” इत्यादि ।
शहाथ-(पुरिसेणं भंते ! ) लगवन् ! ४ भास (कच्छंसि वा जाव वणविदुग्गंसि वा ) ५२७मा (नहीनी पथ्ये मावा Mom प्रवेशमा ) " यावत्" मन जतिन वृक्षावा वनमा ( मही. " यावत् " पहथी alon सूत्रमा मापेक्षा तमाम स्थानी अड ४२१॥ ) ( तणाई ऊसविय उसविय) ઘાસને વારંવાર એકઠું કરીને એટલે કે ધાસને વારંવાર લઈ આવીને એકડું अरे मन (अगणिकायं णिसिरइ ) मन तेने सास तो "तावं च णं से भंते ! पुरिसे कतिकिरिए ? ) मावन् ! ते पुरुषने टमी ठियावा ४९. पाय ? (गोयमा ! सिय तिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय पंचकिरिए) गौतम ! કયારેક તે ત્રણ ક્રિયાવાળે, કયારેક ચાર કિયાવાળે અને કયારેક પાંચ ક્રિયા
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨