________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०१ उ० ७ सू० १ नैरयिकाणामुत्पत्त्यादिनिरूपणम् १०७ द्वर्तित उत्पत्तिस्थानस्यैकदेशमाश्रित्योर्तितो भवति किम् ? इति प्रथमो भङ्गः । एवं शेषास्त्रयः प्रश्नाः पूर्ववदेवाध्येतव्याः, तथाहि किं देशेन सर्वमुद्वर्त्तते २, सर्वेण देशमुद्वत्तते ३, सर्वेण सर्वमुद्वर्तते ४ इति । भगवानाह-'जहे'-त्यादि । 'जहा उनवज्जमाणे' 'तहेव उव्वदृमाणे वि दंडगो भाणियव्यो' यथा उत्पद्यमाने तयैवोद्वर्तमानेऽपि दण्डको भणितव्यः, यथोत्पत्तिविषये दण्डकः कथितस्तथैव उद्वर्तनाविषयेऽपि दण्डको वर्णनीयस्तथाहि न देशेन देशमुद्वर्तते १, न वा देशेन सर्वमुद्वर्तते २ । न वा सर्वेण देशमुद्वर्तते ३ । अपि तु सर्वेण सर्वमुद्वर्तते४ देश से उद्वर्तना करता है-अर्थात् उस गृहीत नारक के शरीर के एक भाग से निकलता है ? बाकी के ३ प्रश्न और यहां पर उस विषय में पहले की तरह से ही लगा लेना चाहिये-जैसे-वह नैरयिक जीव अपने एकदेश से सर्वभाग का आश्रय करके उस गृहीत नारक के समस्त शरीर से उतना करता है ? या अपने सर्वदेश से उस गृहीत नारक पर्याय के एकदेश से निकलता है ? या अपने सर्वदेश से उस गृहीत नारक पर्याय के सर्वदेश से निकलता है ? इन प्रश्नों का उत्तर देते हुए प्रभु गौतम से कहते हैं कि हे गौतम ! (जहा उववजमाणे तहेव उव्वट्टमाणे वि दंडगो भाणियन्वो ) जैसा उत्पद्यमान में दण्डक कहा है वैसा ही यहां उद्वर्तमान में भी दण्डक कह लेना चाहिये-अर्थात् जिस प्रकार से उत्पत्तिविषय में दण्डक कहा गया है उसी प्रकार से उद्वर्तना के विषय में भी दण्डक का वर्णन कर लेना चाहिये । वह इस प्रकार से है-" न देशेन देशं उद्वर्तते न वा देशेन सर्वमुर्तते, न
ઉદ્વર્તન કરે છે?-એટલે કે તે ગૃહીત નારક શરીરના એક ભાગથી નીકળીને ઉત્પત્તિસ્થાનના એકદેશને આશ્રિત કરીને નીકળે છે? એવો પ્રશ્ન છે. બાકીના ત્રણ પ્રશ્નો પહેલાં બતાવ્યા પ્રમાણે જ સમજી લેવા જેમકેશું તે નારક જીવ પિતાના એકદેશથી નીકળીને ઉત્પત્તિસ્થાનના સમસ્ત દેશને આશ્રિત કરીને ઉદ્વર્તન કરે છે? કે પિતાના સર્વદેશથી નીકળીને ઉત્પત્તિસ્થાનની એકદેશને આશ્રિત કરીને નીકળે છે? કે પિતાના સર્વદેશથી નીકળીને ઉત્પત્તિસ્થાનના સર્વદેશને આશ્રિત કરીને નીકળે છે ?
આ પ્રશ્નોને ઉત્તર મહાવીર પ્રભુ આ પ્રમાણે આપે છે –
गौतम ! "जहा उववज्जमाणे तहेव उव्वट्टमाणे वि दंडगो भाणियव्यो" २ પ્રમાણે ઉત્પત્તિના વિષયમાં દંડક કહેલ છે એજ પ્રમાણે ઉદ્વર્તનાના દંડકનું ५७ १णुन ४२. भ3--" न देशेन देश उद्वर्तते, न वा देशेन सर्वमुद्वर्तते, न
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
