________________
१०६८
भगवतीस्त्र सिद्ध एवेति यतो जीवाजीवादिदेशप्रदेशानां जीवाजीवैः सहाभेदादिति जीवादिग्रहणे सति तदीयप्रदेशादीनामुपादानं निरर्थकमेवाभाति इति चेदत्रोच्यते जीवा निरवयवा इति येषां मतं तन्मतनिराकरणायैव तथा कथनादिति गृहाण । भगवान् प्राह-' गोयमा !' इत्यादि — गोयमा ' हे गातम ! 'जीवा वि जीवदेसावि जीवप्पएसावि ' जीवा अपि जीवदेशा अपि जीवप्रदेशा अपि लोकाकाशे वर्तन्ते इति भावः । एवम् ' अजीवा वि अजीव देसावि अजीवपएसा वि' अजीवा अपि अजीवदेशा अपि अजीवप्रदेशा अपि । 'जे जीवा ते नियमा एगिदिया बेइंदिया तेइंदिया चउरिदिया पंचिंदिया अणिदिया ये जीवास्तत्र लोकासिद्ध हो जाती है कि वहां पर जीवदेश जीवप्रदेश अजीवदेश आदिकों का भी सद्भाव है, क्यों कि उनका उनके साथ अभेद हैं तो फिर यहां पर सूत्र में स्वतन्त्र रूप से जीव अजीव के साथ जीवदेश, जीवप्रदेश, अजीवदेश अजीवप्रदेश का ग्रहण क्यों किया गया है ?
समाधान-कितनेक वादी जन ऐसा मानते हैं कि जीव निरवयव हैं-सोइन कथनसे उन्हें यह समझाया गया है कि जीव निरवयव नहीं है सावयव है। इसीलिए सूत्र में जीव देश आदि पदों का स्वतन्त्ररूप से पाठ कहा गया है। इस तरह (गोयमा!) हे गौतम ! (जीवा वि जीवदेसा वि जीवप्प एसावि ) लोकाकाश में समस्त जीव द्रव्य भी, जीवद्रव्य के देश भी, और उनके प्रदेश भी हैं। इसी तरह (अजीवा वि अजीवदेसा वि अ. जीवपएसा वि) अजीवद्रव्य भी, अजीवद्रव्य के देश भी और उनके प्रदेश भी हैं। (जे जीवा-ते नियमा एगिदिया, बेइंदिया, तेइंदिया, चउ.
ત્યાં જીવપ્રદેશ, અછવદેશ, અને અજીવ પ્રદેશ આદિનો પણ સદૂભાવ છે, કારણ કે તેમને તેમની સાથે અભેદ છે. તો પછી સૂત્રકારે અહીં જીવ અને અજીવની સાથે જીવદેશ પ્રદેશ, અજીવદેશ અને અજીવપ્રદેશને સ્વતંત્રરૂપે શા માટે अजय र्या छ ?
સમાધાન-કેટલાક મતવાદીઓ એવું માને છે કે જીવ નિરવયવ છે. તે આ કથન દ્વારા તેમને એ વાત સમજાવવામાં આવી છે કે જીવ નિરવયવ નથી પણ સાવયવ (અવયવસહિત) છે. તે માટેજ સૂત્રમાં છવદેશ આદિ પદેને સ્વતંત્ર રીતે ગ્રહણ કરવામાં આવ્યા છે. ગૌતમ સ્વામીના પ્રશ્નને મહાવીર પ્રભુ આ પ્રમાણે
पास मापेछ-( गोयमा !) गौतम ! (जीवा वि, जीवदेसा वि, जीवपएसावि) લોકાકાશમાં સમસ્ત છવદ્રવ્ય પણ છે, જીવદ્રવ્યના દેશ પણ છે અને જીવદ્રવ્યના પ્રદેશ ५ छ. ( अजीका वि, अजीवदेसा वि, अजीवपएसा वि) मे०८ प्रमाले तमा मद्रव्य पण छ,मद्रव्यनादेश ५४ छ २००५ द्रव्यनाप्रदेश ५ छ. (जे जीवा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨