________________
९४
भगवतीसूत्रे मुपपद्यते, नो देशेन सर्वमुपपद्यते नो सर्वेण देशमुपपद्यते, सर्वेण सर्वमुपपद्यते, यथा नैरयिका एवं यावद्वैमानिकः । नैरयिकः खलु भदन्त ! नैरयिकेपपधमानः किं देशेन देशमाहरति, देशेन सर्वमाहरति, सर्वेण देशमाहरति, सर्वेण सर्वमाहरति, गौतम ! नो देशेन देशमाहरति, नो देशेन सर्वमाहरति, सर्वेण वा देशमाहरति, सर्वेण वा सर्वमाहरति, एवं यावद्वैमानिकः । नैरयिकः खलु भदन्त ! नैरयिकेभ्य उद्वर्तमानः किं देशेन देशमुद्वर्तते, यथोपपद्यमानस्तथैवोद्वर्तमानेपि दण्डको भणितव्यः नैरयिकः खलु भदन्त ! नैरयिकेभ्य उद्वर्तमानः किं देशेन देशमाहरति? तथैव यावत् सर्वेण वा देशमाहरति, सर्वेण वा सर्वमाहरति, एवं यावद्वैमानिकः, नैरयिकः खलु भदन्त ! नैरयिकेषूपपन्नः किं देशेन देशमुपपन्नः, एषोपि तथैव, यावत् सर्वेण सर्वमुपपन्नः । यथोपपद्यमाने उद्वर्तमाने च चत्वारो दण्डकाः तथोपपन्नेनोवृत्तेनापि चत्वारो दण्डका भणितव्याः, सर्वेण सर्वमुपपन्नः, सर्वेण सर्वमुवृत्तः, सर्वेण वा देशमाहरति, सर्वेण वा सर्वमाहरति, एतेनाभिलापेन, उपपन्नेपि, उद्वर्त्तनेऽपि ज्ञातव्यम् , नैरयिकः खलु भदन्ता नैरयिकेषूपपद्यमानः किम् अर्द्धन अर्द्धमुपपद्यते, अर्द्धन सर्वमुपपद्यते, सर्वेणार्द्धमुपपद्यते, सर्वेण सर्वमुपपद्यते, यथा प्राथमिकेनाष्ट दण्डकास्तथाऽर्दैनाप्यष्ट दण्डकाः भणितव्याः, नवरं यत्र देशेन देशमुपपद्यते, तत्रा. नार्द्धमुपपद्यते इति भणितव्यम् , एतमानात्वम् , एते सर्वेपि षोडश दण्डका भणितव्याः ॥ सू०१॥ ___टीका-ननु ' नेरइएणं भंते नेरइएसु उववज्जमाणे ' इति मूलमूत्रवाक्यं न युक्तियुक्तं प्रतिभाति यतो यो जीव इदानीं नरकेनोत्पन्नः स कथं नैरयिक इति कथयितुं शक्यते, नरके उत्पत्त्यनन्तरमेव नैरयिक इति कथनं युक्ति युक्तं भवेत् न
टीकार्थ-शंका-"नेरइए णं भंते ! नेरइएसु उववज्जमाणे" यह जो मूलसूत्र वाक्य है वह युक्तियुक्त नहीं मालूम पडता है। क्योंकि जो जीव इस समय में नरक में उत्पन्न नहीं हुआ है । वह कैसे नैरयिक कहा जा सकता है। नरक में जन्म लेने के बाद ही जीव नारक कहलाता है, और यही बात युक्तियुक्त प्रतीत होती है। इस के पहिले नारक कहने की बात युक्तियुक्त प्रतीत नहीं होती है।
टी -२४-'नेरइए णं भंते ! नेरइएसु उववज्जमाणे" नामा उत्पन्न થનારે નારક જીવ આ જે મૂળસૂત્ર વાક્ય છે તે યુક્તિ યુક્ત લાગતું નથી. કારણ કે જે જીવ વર્તમાન કાળે નરકમાં ઉત્પન્ન થયેલ નથી તેને નિરયિક (નારક) કેવી રીતે કહી શકાય? નરકમાં જન્મ લીધા પછી જ તેને નારકીને જીવ કહી શકાય. તે પહેલાં તેને નારકને જીવ કહે તે યુક્તિયુક્ત લાગતું નથી.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
