________________
प्रमेवचन्द्रिका टीका श. २ उ० १० सू० १ अस्तिकायस्वरूपनिरूपणम् १०२५ सिकालवर्ती नित्य इत्यादीनां ग्रहणं भवतीति । ' गुणो अवगाहणगुणे ' गुणतोऽवगाहनगुण आकाशास्तिकायः जीवपुद्गलादीनामवकाशदाने कारणम् । श्राकाशास्तिकायः बदरादीनां वंशपात्रवत् यथा-धर्मास्तिकीयस्य कार्य गतिः अधर्मास्तिकायस्य कार्य स्थितिस्तथा आकाशास्तिकायस्य कार्यम् अवकाशदायकत्वमेवेति भावः । " जीवत्थिकाए णं भंते " जीवास्तिकायः खलु भदन्त ! " कति वणे कति गंधे कति रसे कति फासे” कतिवर्णः कतिगन्धः कतिरसः कतिस्पर्श है भगवन् ! जीवास्तिकाये कति वर्णगन्धरसस्पर्शाः सन्तीति गौतमस्य प्रभा काय और अधर्मास्तिकाय ऐसे नहीं हैं। वे तो सिर्फ लोक को ही व्याप्त किये हुए हैं। (अणते चेव जाव) यह आकाशास्तिकाय यावत् अनन्त है यहां यावत् शब्द से (शाश्वत, अवस्थित, त्रिकालवर्ती नित्य ) इत्यादि पदों को ग्रहण किया गया है । (गुणओ अवगाहणागुणे) गुण की अपेक्षा आकाशास्तिकाय अवगाहनागुणवाला है जैसे टोकरी बदर आदि फलों को अपने में स्थान देती है उसी प्रकार से आकाश, जीव और पुगल आदि द्रव्यों को अपने में ठहरने में मदद होता है। जिस प्रकार धर्मास्तिकाय का कार्य गति में मदद करना है और अधर्मास्तिकाय का कार्य स्थिति में मदद करना है उसी प्रकार से आकाशास्तिकाय का कार्य अवकाशदान देना है। अब जीव का स्वरूप कहते हैं-(जीवस्थिकारणं भंते ! कइबण्णे, कहगंधे, कइरसे, कइफासे) गौतम प्रभु से पूछ रहे है कि हे भदन्त ! जीवास्तिकाय में कितने वर्ण हैं, कितने गंध हैं, कितने આકાશાસ્તિકાય લેક અને અલોક બનેમાં વ્યાપેલું છે, પણ ધર્માસ્તિકાય અને अधतिय तो त दोभा व्यापेतुं छे. (अणते चेव जाव) ARALસ્તિકાય શાશ્વત, અવસ્થિત, ત્રિકાલવત, નિત્ય અને અનંત છે.
(गुणओ अवमाणा गुणे ) गुनी अपेक्षा माअशस्तिय भqusi ગુણ વાળું છે. જેવી રીતે ટોપલી બેર આદિ ફળને પોતાની અંદર રહેવાને માટે આધાર આપે છે, એ જ પ્રમાણે આકાશ જીવ, પુદ્ગલ આદિ દ્રવ્યોને પિતાની અંદર રહેવાને સ્થાન આપવામાં મદદ રૂપ થાય છે. જેવી રીતે ધર્માસ્તિકાય ગતિમાં મદદ કરે છે અને અધર્માસ્તિકાય સ્થિતિમાં મદદ કરે છે. એવી રીતે આકાશાસ્તિકાયનું કાર્ય અવકાશદાન દેવાનું છે,
હવે સૂત્રકાર જીવસ્તિકાયનું સ્વરૂપ બતાવે છે
प्रश्न-(जीवत्थिकाएंण भंते ! कइ वण्णे, कइ गधे कई रसे, कह फासे) ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને પૂછે છે- ભદન્ત ! જીવાસ્તિકાયમાં કેટલા વર્ણ, કેટલા ગંધ, કેટલા રસ અને કેટલા સ્પર્શ હોય છે
भ १२९
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૨
