________________
प्रमेयचन्द्रिकाटीका श०१ उ०५ सू० ३ रत्नप्रभाऽवगाहनास्थाननिरूपणम् ७८७ कर्षिकायामवगाहनायां वर्तमानानां 'नेरइयाणं ' नारकाणां 'दोसुवि सत्तावीसं भंगा' द्वयोरपि सप्तविंशतिर्भङ्गाः भवन्ति, अयं भावः-जघन्यायां तस्यामेव चैकादिसंख्यातान्तप्रदेशाधिकायामवगाहनायां वर्तमानानां नारकजीवानामल्पत्वात् क्रोधमानादियुक्त एकोपि लभ्यते, अतोऽशीतिभङ्गा भवन्ति । तथा असंख्यातप्रदेशाधिकायामवगाहनायां तत्प्रायोग्योत्कृष्टायामवगाहनायां च, एवं द्वयोरवगाहनयोर्वर्तमानानां नारकजीवानां बहुत्वात् , तेषु च बहूनां क्रोधमानादियुक्तत्वेन क्रोधे बहुवचनस्य भावात् , मानादिषु चैकत्वबहुत्वसंभवात् सप्तविंशतिभङ्गा भवन्तीति।
ननु ये नारका जघन्यस्थितिमन्तस्तथा जघन्यागाहनावन्तस्तेषां जघन्यस्थितिकत्वेन सप्तविंशतिर्भङ्गाः कथिताः, तथा तेषामेव नारकाणां जघन्यावगाहसियाए ओगाहणाए वमाणाणं ) तत्प्रायोग्य उत्कृष्ट अवगाहना में वर्तमान नारकों के ( दोसु वि सत्तावीसं भंगा) इन दोनों के भी २७ भङ्ग होते हैं। इसका तात्पर्य यह है-कि एक प्रदेश से लेकर संख्यातप्रदेश अधिक वाली उस जघन्य अवगाहना में वर्तमान नारक जीवों को अल्प होने के कारण उसमें क्रोधमान आदि से युक्त एक जीव भी हो सकता है। इसलिये पहिले की तरह ८०भङ्ग होते हैं । परन्तु असंख्यात प्रदेशाधिक जो जघन्य अवगाहना है उसमें एवं तत्प्रायोग्य जो उत्कृष्ट अवगाहना है उसमें वर्तमान नारक जीव बहुत होते हैं। इस कारण उनमें क्रोध, मान आदि में उपयुक्त अनेक नारक जीव होते हैं। इसमें क्रोध में बहुवचनान्तता आती है और मानादिकों में एकवचनताऔर बहुवचनता आती है। इस तरह वहां २७ भङ्ग होते हैं।
शंका-जो नारक जीव जघन्य स्थिति वाले हैं तथा जघन्य अवगानाना--( दोस वि सत्तावीसं भंगा) . नेना ५ सत्तावीस in था છે. તેનું કારણ એ છે કે એક પ્રદેશથી લઈને સંખ્યાત અધિક પ્રદેશવાળી જઘન્ય અવગાહનામાં રહેલ નારક જીવ છેડા હોવાને કારણે તેમનામાં ક્રોધ, માન વગેરેથી યુકત એક જીવ પણ હોઈ શકે છે. તે કારણે પહેલાંની જેમ અહીં પણ એંસી ભગા બને છે. પણ અસંખ્યાત પ્રદેશાધિક જે જઘન્ય અવગાહના છે તેમાં તથા તત્કાગ્ય જે ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના છે તેમાં રહેલ નારક છે ઘણું જ હોય છે. તે કારણે તેમાં ક્રોધ, માન વગેરેથી ઉપયુક્ત નારક અનેક હોય છે. તેથી ક્રોધમાં બહુવચનાન્તતા આવે છે અને માનાદિકમાં એક વચનતા તથા બહુવચનતા આવે છે. આ રીતે ત્યાં સત્તાવીસ ભાંગા થાય છે.
શંકા–જે નારક છવો જઘન્ય સ્થિતિવાળા છે તથા જે નારક છે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
