________________
५९४
भगवतीसूत्रे बाङ्मनसोरवस्थानासंभवादतः शरीरजन्यत्वमेव वीर्यस्य कथ्यते, अपि च सर्वज्ञप्ररूपितत्वात् सकरणवीर्यस्य शरीरजन्यत्वमेव मन्तव्यमिति । एतदाशयेनाह'गोयमा सरीरप्पवहे' इति । हे गौतम ! शरीरप्रवहं वीर्यम् । शरीरं कस्माज्जायते? इति पृच्छति-'से णं भंते' इत्यादि । 'से णं भंते' तद् भदन्त ! ‘सरीरे किंपवहे ' शरीरं किंवहम् , शरीरस्य कस्मात कारणादुत्पत्तिर्भवतीति प्रश्नाशयः। उत्तरयति भगवान्-'गोयमें-त्यादि । 'गोयमा' हे गौतम ! 'जीवघ्पवहे' जीवप्रवहं शरीरम् । शरीरस्योत्पादको जीवः, जीवात्मककारणविशेषमादाय शरीरस्य उत्पत्तिर्भवती. त्यर्थः, अत एव प्रत्यक्षेऽपि दृश्यते शुक्रनिषेककालादारभ्यान्तिमश्वासोच्छ्वासपर्यन्तं शरीरं जीवाधिष्ठितमेव भवति, यद्यपि शरीरस्य न केवलं जीवः कारणम् , किन्तु कर्मापि कारणम् , तथापि कर्मणो जीवकृतत्वेन जीवस्य प्राधान्यात् 'प्रधानेन व्यपदेशा भवन्ती'-ति न्यायात् जीवप्रवहं शरीरमित्युक्तमिति भावः । के नहीं होने पर अवस्थान रहना बिलकुल असंभव है । इसलिये वीर्य में शरीरजन्यता ही कही गई है । तथा-सर्वज्ञप्ररूपित होने के कारण सकरणक वीर्य को शरीरजन्य ही मानना चाहिये । इसी आशय से "गोयमा ! सरीरप्पवहे वीरिए " ऐसा कहा गया है कि यह वीर्य शरीरसे उत्पन्न होता है । गौतमस्वामीने पुनः प्रभुसे ऐसा पूछा कि हे भदन्त ! शरीर किससे उत्पन्न होता है ? तब प्रभुने इसका उत्तर यों दिया कि हे गौतम! शरीर जीवसे उत्पन्न होता है । अर्थात्-जीवात्मक कारणविशेष को लेकर शरीर की उत्पत्ति होती है। प्रत्यक्ष में भी देखा जाता है कि शुक्र निषेककाल से आरंभ कर अन्तिमश्वासोच्छ्वास पर्यन्त शरीर जीव से युक्त ही होता है। यद्यपि शरीर का केवल जीव ही कारण नहीं है, कर्म भी है, परन्तु कर्म जो होता है वह जीवकृत होता है । इसलिये છે. તે વચન અને મનનું શરીર ન હોય તો અસ્તિત્વ જ સંભવી શકતું નથી. તેથી વીર્યમાં શરીરજન્યવ જ કહેવામાં આવેલ છે. વળી એ વાત સર્વજ્ઞપ્રરૂપિત હોવાથી સકરણક વીર્યને શરીરજન્ય જ માનવું જોઈએ. એ કારણે न “गोयमा! सरीरप्पवहे वीरिए" । वीय शरीरथी उत्पन्न थाय छ, मे डस .
ગૌતમસ્વામી પ્રભુને પૂછે છે કે હે ભદન્ત! શરીર શાથી ઉત્પન્ન થાય છે? પ્રભુએ જવાબ આપે કે હે ગૌતમ! શરીર જીવથી ઉત્પન્ન થાય છે. એટલે કે જીવરૂપ કારણવિશેષને લઈને જ શરીરની ઉત્પત્તિ થાય છે. પ્રત્યક્ષમાં પણ એજ જોવામાં આવે છે કે ગર્ભથી લઈને અંતિમ શ્વા છુવાસ સુધી શરીર જીવાધિષ્ઠિત જ હોય છે. જો કે શરીરને માટે એકલે જીવ જ કારણરૂપ નથી, કર્મ પણ કારણરૂપ છે, પણ જે કર્મ થાય છે તે પણ જીવકૃત જ હોય છે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧
