________________
५४२
भगवतीसूत्र शरीरावयवेन पदार्थस्य अवयविनः संपूर्णस्याच्छादनम् २, अथवा संपूर्ण शरीरेण पदार्थेकदेशस्याच्छादनम् ३, अथवा सम्पूर्णशरीरेण सम्पूर्णपदार्थस्याच्छादनम् ४। अवयवेनावयवे क्रिया१ । अवयवेनावयविनः क्रियाः२। अवयविनाऽवयवस्य क्रियेति तृतीयः३ । अवयविनाऽवयविनः क्रियेति चत्वारो भेदाः४ । एषु चतुर्यु भङ्गेषु कं भङ्गमादाय जीवः कांक्षामोहनीयं कर्म करोतीति क्रियाकरणप्रकारं प्रश्नयन्नाह-'से भंते' इत्यादि । ' से भंते ' ' से 'त्ति तस्य कर्मणः हे भदन्त ! किम् 'देसेणं देसे कडे' देशेन देशः कृतः, देशेन-जीवस्यैकेनांशेन देशा=कांक्षामोहसकता है । तात्पर्य यह है कि कोई भी प्राणो अपने शरीर के अवयव से पदार्थ का एकदेश रूप अवयव का आच्छादन कर लेता है, कोई शरीर के अवयव से अवयवीरूप संपूर्ण पदार्थ का आच्छादन कर देता है। कोई समस्त शरीर से पदार्थके एक देशका आच्छादन कर देता है।
और कोई समस्त शरीर से समस्त पदार्थ का आच्छादन कर देता है। इस तरह अवयव द्वारा अवयव में क्रिया१, अवयव द्वारा अवयवी को क्रियार, अवयवी द्वारा अवयव की क्रिया३, और अवयवी द्वारा अवयवी की क्रिया, ये चार भङ्गरूप भेद हो जाते हैं, सो इन चार भंगों में से किस भंग को लेकर जीव कांक्षामोहनीय कर्म को करता है ? अर्थात् क्रिया करने के इन चार भंगों में से किस क्रिया करने की पद्धति द्वारा
आत्मा कांक्षामोहनीय कर्म का बंध करता है ? यही प्रश्नरूप बात "से भंते ! किं देसेणं देसे कडे ? देसेणं सव्वे कडे ? सव्वेणं देसे कडे ? પિતાના શરીરના અવયવથી એટલે એક ભાગથી પદાર્થના એક દેશ રૂપ અવયવન આચ્છાદન કરી શકે છે. કોઈ શરીરના અવયવથી અવયવીરૂપ સંપૂર્ણ પદાર્થનું આચ્છાદન કરી દે છે, કઈ સમસ્ત શરીર વડે પદાર્થના એક દેશ (ભાગ) નું આચ્છાદન કરી દે છે અને કોઈ સમસ્ત શરીર વડે સમસ્ત પદાર્થનું આચ્છાદન કરી દે છે.
આ રીતે (૧) અવયવ દ્વારા અવયવમાં કિયા, (૨) અવયવદ્વારા અવયવીમાં કિયા, (૩) અવયવી દ્વારા અવયવમાં કિયા અને (૪) અવયવી દ્વારા અવયવીમાં કિયાઆ ચાર ભાંગા રૂપ ભેદ થઈ જાય છે. એ ચાર ભાંગામાંથી કયા ભાંગાની અપેક્ષાએ જીવ કાંક્ષામહનીય કર્મને બંધ બાંધે છે-એટલે કે ક્રિયા કરવાના આ ચાર ભાંગામાંથી ક્રિયા કરવાની કઈ પદ્ધતિ દ્વારા આત્મા કાંક્ષા મેહનીય भनी मधमांधे छ ? से प्रश्न ३५ वातने “से भंते ! किं देसेणं देसे कडे? देसेणं सव्वे कडे ? सव्वेणं देसे कडे ? सब्वेण सव्वे कडे ?" ॥ सूत्रपा
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧
