________________
१९८
भगवतीसूत्रे भगवानाह- "जहा ऊसासपए” इति, यथा उच्छ्वासपदे, अर्थात् मज्ञापनायाः सप्तमे पदे यथा कथितं तथैवात्र बोध्यम् , तच्चेत्थम्-"गोयमा ! सययं संतयामेव आणति वा पाणंति वा उससंति वा नीससंति वा” गौतम ! सततं सन्ततमेव वा आनन्ति वा प्राणन्ति वा उच्छसन्ति वा निःश्वसन्ति वा, इतिच्छाया । हे गौतम ! ते नारका अतिदुःखेन सततम् = अनवरतं उच्छ्वसन्ति वा निःश्वसन्ति वा, दृश्यते च लोकेऽपि अतिदुःखितस्य उच्छ्वास निःश्वासौ सततमेव भवतः 'संतयामेवे'-ति सन्ततमेव निरन्तरमेवेति, समयमात्रमपि तेषामुच्छ्वास-निःश्वासयोर्विरहो न भवतीत्यर्थः।
इस प्रश्न का उत्तर देते हुए प्रभु कहते हैं कि-हे गौतम ! " जहा ऊसासपए" उच्छ्वास पद यह प्रज्ञापना सूत्र का सातवां पद है। इस पद में इस विषय का जिस प्रकार से कथन किया गया है वैसा ही कथन यहां पर जानना चाहिये, वह इस प्रकार से है-“गोयमा ! सययं संतयामेव वा आणमंति वा पाणमंति वा ऊससंति वा नीससंति वा" हे गौतम ! अत्यन्त दुःखित होने के कारण वे नारक जीव निरन्तर श्वासोच्छ्वास लेते रहते हैं । लोक में भी ऐसा ही देखने में आता है कि जो अतिदुःखित होता है उसके श्वासोच्छ्वास निरन्तर ही चलते रहते हैं, उनमें किसी भी तरह से रुकावट नहीं आती है । कहने का तात्पर्य यह है कि दुःखी होने के कारण वे बिना रुकावट के निरन्त ही हाय हाय करते हुए सांस लिया करते हैं । ऐसा एक भी समय नहीं होता कि जिसमें इनके श्वासोच्छ्वास का विरह (अन्तर ) होता हो।
मा प्रश्न उत्तर २मातi प्रभु ४ छ-" गौतम ! "जहा ऊसासपए" પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું સાતમું પદ ઉચ્છવાસ છે. એ પદમાં આ વિષયનું જે રીતે વર્ણન કરાયું છે તે રીતે આ પ્રશ્નને ઉત્તર સમજવો. તે પદ આ પ્રમાણે છે"गोयमा! समय संतयामेव वा आणमति वा पाणमंति वा ऊससंति वा नीससंति वा" उ गौतम ! सत्यत भी पाने बीधे ते ना२४ । निरंतर શ્વાસોચ્છવાસ લીધા કરે છે. લોકોમાં પણ એવું જ દેખાય છે કે જે અત્યંત
ખી હોય છે તે નિરંતર શ્વાસ લીધા કરે છે. તેમને શ્વાસોચ્છવાસ સહેજ વાર પણ અટકતો નથી. કહેવાને ભાવાર્થ એ છે કે–તેઓ અત્યંત દુઃખી હોવાને કારણે અટકયા વિના નિરંતર હાય હાય કરતા શ્વાસ લીધા કરે છે. એવો એક પણ સમય નથી હોતે કે જ્યારે તેમના શ્વાસોચ્છવાસમાં भात (२४१८) ५७ते य.
શ્રી ભગવતી સુત્ર : ૧
