________________
भगवतीसूत्रे
मशस्ता-उत्तमाः सूक्ष्माः = तनुतराः, लक्षणा:= सुलक्षणवन्तः, सुगन्धया शोभनगन्धयुक्ताः सुन्दराः = मनोहराः, तथा-भुजमोचकवत् = नीलरत्नविशेष इव, भृङ्गवत् भ्रमरवत् , एवं नैलवत्-नीलीविकारवद् नीलीगुलिकावत् , कज्जलवत्-मपीवत् , प्रहृष्टभ्रमरगणवत्सोल्लासभ्रमरवृन्दवत् स्निग्धं श्यामकान्तियुक्तम्-अतीवश्याममित्यर्थः, निकुरम् समूहो येषां ते भुजमोचक-भृङ्ग-नैल-कज्जलप्रहृष्टभ्रमरगणस्निग्ध-निकुरम्बाः, ते च पुनर्निचिताः परस्परं श्लिष्टाः कुश्चिताः वक्रीभूताः-कुण्डलबद्वर्तुलाकाराः प्रदक्षिणाऽऽवतः-प्रदक्षिणम् आवर्तन्ते ते तथा मूर्द्धनि-मस्तके, शिरोजाः केशा यस्य स तथा-शाल्मलिफलखण्डवत्कोमलातिश्यामल-कृष्णमणिभ्रमरकज्जलवत्कृष्णतर-परस्पर-श्लिष्ट-प्रदक्षिणावर्त कुञ्चित-मस्तककेशवानिति यावत् । केशोत्पत्तिस्थानं वर्ण्यते-'दालिमपुष्फ पगास-तत्ततवणिज्ज -सरिस-निम्मल सुणिद्ध-केसंत-केसभूमी'दाडिमपुष्प-प्रकाश-तप्ततपनीय-सदृश-निर्मल -सुस्निग्ध-केशान्त-केशभूमिः, तत्र-दाडिमपुष्पप्रकाशा रक्तवर्णेत्यर्थः, तप्ततपनीयसरशी-अग्निप्रतप्तसुवर्णसदृशवर्णा, तथा निर्मला-उज्ज्वला, मुस्निग्धा-सुचिक्कणा, केशान्ते केशसमीपे-केशमूले केशभूमिः केशोत्पत्तिस्थान-मस्तकत्वक् यस्य स भ्रमरसमूहकी तरह अत्यंत काले थे। तथा परस्पर में ये सटे हुए थेघने थे बिरले नहीं थे। कुंचित-वक्रीभूत थे, अर्थात् कुंडलकी तरह वर्तुलाकार वाले थे और दक्षिणावर्त थे।
केशोत्पत्तिके स्थान का वर्णन इस प्रकार से है-(दालिमपुप्फ इत्यादि) भगवान् की केशांतकेशभूमि-बाल ऊगने की मस्तक की भूमि-दाडिम के पुष्प जैसी रक्तवर्णवाली, अग्निप्रतप्त सुवर्ण के जैसी वर्णवाली तथा निर्मल और अत्यंत चिकनी थी-स्निग्ध थी। इन्हीं पूर्वोक्त विशेषणों को सूत्रकार प्रकारान्तर से कहते हैं (छत्तागारु० इत्यादि ) भगवान એ સમસ્ત કેશ ઘણાં જ નિર્મળ હતાં, પ્રશસ્ત–ઉત્તમ હતાં, સૂફમ-ઘણું જ બારીક હતાં, સારા લક્ષણોવાળાં હતાં, સુંદર સુગંધથી યુક્ત હતાં, સુન્દર મનહર હતાં, તથા તે કેશ ભુજમેચકવતુ–એક પ્રકારના નીલરત્ન સમાન, ભંગ સમાન, નીલી ગુટિકાની જેમ, કાજળ સમાન, અને ઉલ્લાસયુક્ત ભ્રમર સમૂહની સમાન કાળાં હતાં. તથા તે કેશ છૂટા છવાયાં ન હતાં. પણ ઘન હતાં, અને કુંચિત–વકીભૂત એટલે કે કુંડળની જેમ વાંકડીયાં હતાં, અને પ્રદક્ષિણાવર્ત હતાં.
श्रीमडावी२२वाभानाशात्पत्ति स्थानद्वनमा प्रमाणे छ.(दालिमपुप्फ० इत्यादि) ભગવાનનાં કેશનું ઉગમસ્થાન દાડમનાં ફૂલનાં જેવું રક્ત વર્ણનું, અગ્નિમાં તપાવેલા સુવना व नि मने मत्यात भुखायम तु. (छत्तागारु० इत्यादि) मे पूजित
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
