________________
भावबोधिनी टीका. असुरकुमाराद्यावासनिरूपणम् संक्षिपञ्चेन्द्रियाणां तिरश्चां मनुष्याणां च गर्भव्युत्क्रान्तिकत्वात्संख्येयत्वेन संख्यातानि निवासस्थानानि । संमूच्छिममनुष्याणां तु संज्ञिमनुष्यमलमूत्रादिषु असंख्येयावाससद्भावादसंख्येयानि निवासस्थानानीति विज्ञेयम् । व्यन्तरदेवावासविषये पृच्छति
"केवइया णं भंते !' कियन्तः खलु भदन्त ! 'चाणमंतरावासा' बानव्यन्तरावासाः विविधं--भवननगरावासरूपमन्तरम्--निवासस्थानं येषां ते व्यन्तराः अथवा-विगतमन्तरं भेदो मनुष्येभ्यो येषां ते व्यन्तरा: मनुष्यसवर्तिन इत्यर्थः, केचिद्व्यन्तरामनुष्यानपि चक्रवर्तिवासुदेवप्रभृतीन् भृत्यवत्सेवन्ते । यद्वा-विवि. धमन्तरं पर्वतान्तरं गुहान्तरं बनान्तरं वाऽऽश्रयरूपं येषां ते व्यन्तराः । ये पर्वतादिस्थानेषु निवसन्तीत्यर्थः । 'बाणमन्तरा' इति तु प्राकृतत्वात् । यद्वा 'वानमन्तराः' इतिच्छाया, व्युत्पत्तिस्तु-वनानामन्तरा:=वनान्तरास्तत्र भवाः, वानमन्तराः, अत्र मकारागमः पृषोदरादित्वात्, तेषामावासाः, 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्ताः । भगवानाह-'गोयमा' हे गौतम ! 'इमीसे णं रयणप्पभाए पुढवीए' अस्या खलु रत्नप्रभायाः पृथिव्याः ‘रयणामयस्स कंडस्स' रत्नमयस्य काण्डस्य 'जोयणसहस्सवाहल्लस्स' योजनसहस्र-बाहल्यस्य 'उवरि' उपरि 'एगं जोयणसयं एकं योजनशतम 'अोगाहेत्ता' अवगाह्य 'हेहाचेगं' अधस्ताच्चैकं 'जोयणसयं' योजनशतं 'वजेत्ता' वर्जयित्वा 'मज्झे' मध्ये-मध्यभागे 'अट्ठसु जोयणसएसु निवासस्थान असंख्यात असल्यात हैं। तथा संज्ञीपंचेन्द्रिय तिथंच और मनुष्यों के गर्भजन्मवाले होने के कारण निवासस्थान संख्यात हैं क्यों कि ये जीव सरूयात हैं। तथा जो संमूच्छिम मनुष्य हैं वे असंख्यात हैं अतः इनके निवासस्थान भी असंख्यात है। क्योंकि ये जीव हर एक मनुष्य के मलमूत्रादि में अन्तर्मुहूर्त के बाद उत्पन्न होते हैं।
हे भदंत ! व्यतरदेवों के आवास कितने हैं ? उत्तर-इस रत्नप्रभा पृथिवी का जो रत्नमय काण्ड है कि जिसकी मोटाई एक हजार योजन की है उसके ऊपर नीचे एक एक १-१ सौ योजन छोडकर बीच ખ્યાત છે. તથા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય, તિર્યંચ અને મનુષ્યો ગર્ભજન્મવાળા હોવાથી તેમના નિવાસસ્થાન સંખ્યાત છે. કારણકે તે જ સંખ્યાત છે. તથા જે સંમ ૭િમ મનુષ્ય છે તેઓ અસંખ્યાત છે. તેથી તેમના નિવાસસ્થાને પણ અસંખ્યાત છે. કારણ કે તે જ દરેક મનુષ્યના મળમૂત્ર આદિમાં અંતમુહૂર્ત પછી ઉત્પન્ન થઈ જાય છે.
હે ભદન્ત ! વ્યન્તરદેવેન આવાસ કેટલા છે? ઉત્તર-આ રત્નપ્રભા પૃથવીને રત્નમયકાંડ એક હજાર યોજનની ઊંચાઈવાળે છે. તેના ઉપર ૧૦૦ સો જન
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
