________________
भावबोधिनी टीका प्रथमसमवाये आत्मस्वरूपनिरूपणम्
मूलम् -- एगे अणाया ॥ सू. २ ॥
टीका -- 'अणाया' अनात्मा = आत्मभिन्नः घटादिपदार्थः, 'एगे' एक:एकत्वसंख्यावानस्ति कथंचिदित्यर्थः, अनात्माऽपि यद्यपि प्रदेशार्थतया कश्चित् संख्यात प्रदेशः कश्चिदसंख्यातप्रदेशः कश्चिदनन्त प्रदेशोऽप्यस्ति तथापि परिणाको यहां सूत्रकार ने एक कहा है और कहीं २ पर अनेक भी प्रकट किया है - तो फिर इस प्रकार से यह मान्यताएँ परस्पर में विरुद्ध दिखलाई देती हैं । ऐसी स्थिति में प्रश्न हो सकता है कि इन दोनों मान्यताओं में परस्पर विरुद्धता वास्तविक है या अवास्तविक है। तब नयवाद यह कहता है कि यह ऊपर से दिखनेवाली विरुद्धता वास्तविक नहीं है, क्योंकि द्रव्यार्थिक नय की अपेक्षा आत्मा में एकत्व है और प्रदेशार्थतापर्यायार्थिक नयकी अपेक्षा आत्मा में अनेकत्व है । यही विषय संक्षेप में टीकाकार ने इस सूत्रद्वारा समझाया है || सू० १ ॥
'एगे अणाया' इति ।
टीकार्थ -(अणाया एगे) आत्मा से भिन्न घटपटादिपदार्थ रूप अनात्मद्रव्य किसी अपेक्षा से एकत्वसंख्या विशिष्ट है । जिस अपेक्षा से यह अनात्मor एक है वह अपेक्षा परिणामित्वरूप एक द्रव्यार्थता है। पुद्गलद्रव्य, धर्मद्रव्य, अधर्मद्रव्य, आकाशद्रव्य और काल ये सब अनात्म- अजीवद्रव्य हैं । इनमें यद्यपि कोई द्रव्य संख्यात प्रदेशवाला, कोई द्रव्य असंख्यात प्रदेशवाला और कोई द्रव्य अनंत प्रदेशवाला भी है तौ भी इस
१५
છે. અહીં સૂત્રકારે આત્માને ક બતાવ્યા છે. અને કાઇ કાઈ સ્થળે અનેક પદ્મ ખતાન્યેા છે, તે એ રીતે તે માન્યતા એક બીજાની વિરાધી જણાય છે. આ પરિ સ્થિતિમાં એવા પ્રશ્ન ઉદ્દભવી શકે કે તે માન્યતાઓ વચ્ચેની વિરૂદ્ધતા વસ્તવિક છે કે અવાસ્તવિક છે ? તેા નયાદ એ દર્શાવે છે કે ઉપરથી દેખાતી તે વિરૂદ્ધતા વાસ્તવિક નથી, કારણકે દ્રવ્યાકિનયની અપેક્ષાએ આત્મામાં એકત્વ છે અને પ્રદે શાતા-પર્યાયાધિ કનયની અપેક્ષાએ આત્મામાં અનેકવ છે. એ જ વિષય સીક્ષપ્તમાં टीडाडारे या सूत्र द्वारा समलग्यो छे ॥ सू. १ ॥
"एगे अगाया " इति ।
टीअर्थ- 'अणाया एगे' आत्मा रतां लिन्नघट पट (घडो, पडहो) आहि पहार्थ३५ અનાત્મદ્રવ્ય કી દૃષ્ટિએ એકત્વ છે ? જે અપેક્ષાએ તે અનામદ્રવ્ય એક ते परिणा મિત્વરૂપ એક દ્રવ્યા તા છે. પુદૂગલ દ્રવ્ય, ધદ્રવ્ય, અધદ્રવ્ય, આકાશદ્રવ્ય, અને કાળ એ બધાં અનાત્મ-અજીવદ્રવ્ય છે. તેમનામાં જો કે કોઈ દ્રવ્ય સખ્યાત પ્રદેશવાળુ, કાઈ દ્રવ્ય અસંખ્યાત પ્રદેશવાળું, અને કાઇ દ્ર અનંત પ્રદેશવાળુ પણ
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
