________________
सुघा टीका स्था० ७ सू० १४ सप्तस्वरनिरूपणम्
६३१ यद् गीयते तद् ग्रहसमम् ॥५॥ निःश्वसितोच्छ्वसितसमम्-निःश्वसितोच्छसितमानमनतिक्रमेण यद् गेयं तद् निःश्वसितोन्छसितसमम् ॥६॥ संचारसमम्वंशतन्यादिष्वेव अगुली संचारसमं यद् गीयते तत् संचारसमम् ॥७॥ एवमेते सप्त स्वरा भवन्ति । अत्रेदं बोध्यम्-एकोऽपि गीतस्वरोऽक्षरपदादिभिः सप्तभिः स्थानः सह समत्वं प्रतिपद्यमानः सप्तविधत्वं भजते, अतोऽक्षरसमादयः सप्तस्वरा भवन्तीति । अत्र तु सूत्रोपान्ते 'तन्तिसमं तालसमं ' इति गाथया सप्तस्वरा उच्यन्ते इति बोध्यम् । तथा-गीते यः सूत्रबन्धः सोऽष्टगुण एव कर्तव्य इति तानाह- निदोसं' इत्यादि-निर्देपिम्-' अलियमुक्घायजणयं' जाता है और बादमें फिर उसी स्वर जैसे स्वरसे जो गाना गाया जाता है, वह ग्रहसम है। निश्वास उच्छासके प्रमाणको उल्लंघन नहीं करके जो गेय गाया जाता है, वह नि:श्वसितोच्छ्यसितसमहै ६ । वंशतन्त्री आदिके ऊपरही अंगुलीको फेरने के साथ २ जो गाना गाया जाता है, यह संचारसम है ७। इस प्रकारसे ये सात स्वर होते हैं। यहां यह समझना चाहिये-एक भी गीत स्वर अक्षर पद् आदि सात स्थानोंके साथ समताको पाता हुआ सप्त प्रकारताको प्राप्त होता है, इसलिये अक्षसम आदि सात स्वर कहे गये हैं। यहां सूत्रके उपान्त में "तन्ति. समं तालसमं" इस गाथा द्वारा तो सात स्वर कहे गये हैं। तथागीतमें जो सूत्रबन्ध है, यह आठ गुणोंचालाही करने के योग्य हैये आठ गुण "निदोसं” इत्यादि गाथा द्वारा इस प्रकारसे प्रकट किये
(૫) જે સ્વર પહેલાં વાંસની વાંસળી આદિ સાથે મેળવી લેવામાં આવે છે, અને ત્યાર બાદ તે સ્વર જેવા જ સ્વર વડે જે ગીત ગવાય છે, તેને ગ્રહેસમ ગીત કહે છે.
(૬) નિઃશ્વાસ ઉછૂપાસના પ્રમાણનું ઉલ્લંઘન કર્યા વિના જે ગીત ગવાય છે તેને “નિશ્વસિતોછવસિત સમ” કહે છે.
(૭) વાંસળી આદિ વાદ્યો પર આંગળીનું સંચરણ કરીને જે ગીત ગવાય છે તેને સંચરણસમ કહે છે. આ પ્રકારના આ સાત સ્વર હોય છે. અહીં એવું સમજવું જોઈએ કે કઈ પણ ગીત સ્વર, અક્ષર, પદ આદિ સાત સ્થાનની સાથે સમતાને પામતું થયું સપ્તપ્રકારતા પ્રાપ્ત કરે છે. તેથી જ अक्षरसम मा सात प्रा२॥ २५२। ४ा छे. ही सूत्रने पाते "तन्तिसमं तालसमं" मा ॥था द्वारा ते सात २५२ ४ामा माया छ.
- તથા ગીતમાં જે સૂત્રબન્ધ હોય છે તે આઠ ગુણવાળો હોય છે. તે मा गुणे “ निहोसं" पत्याहि गाथा द्वारा 24 प्रमाणे ४८ ४२यामा આવ્યા છે
श्री.स्थानांगसूत्र:०४
