________________
६२६
स्थानाङ्गस्ने अवस्थानताल चेत्यर्थः, नथा मा गाय । तालस्तु कांस्यादि शब्दो बोध्यः । तयाकाकस्वरम्-काकस्य स्वर इच स्वरो यस्मिस्तत् काक स्वरम्श्लक्ष्णाश्रव्यस्वरमित्यर्थः, तथा मा गाय । अनुनासम् सानुनासिकं च मा गाय । यत एते गीतादयः षट् गेयस्य दोषा भवन्तीति ।। २३ ।। इत्थं दोषानुक्त्या गुणानाह-' पुन्नं ' इत्या. दिना । पूर्णम्-यत्र गीते साः स्वरकला गायकैः पदयन्ते तत्र 'पूर्ण'-नामा गुणो मपति १। रक्तम्-गायको गीतरागेण रक्ताम्भावितः सन् यद् गीतं गायति तत्र 'रक्त'-नामा गुणो भवति २। अलङ्कृतम्-यत्र गाने गायकोऽन्यान्यस्फुटदो-कमती-बढती-ताल मत दो-कमती-बढनी ताल देना यह गीतका दोष है, कांसी आदिका जो शब्द है, वह ताल है । काक स्वरसे गानाअर्थात् जिस गीत में काकके स्वर जैप्ता स्वर होता है-वह गीत काक स्वर गीत है, गीतमें काक स्वरका होना गीतका दोष है। इसलिये हे गायक ! तुम लक्षण अश्राव्य स्परसे गीत मन गाओ। गीतको सानुनासिक (नाकमें ) होकर गाना यह दोष है, इसलिये हे गायक ! गीतको सानुनासिक मत गाओ। इस प्रकारसे ये भीतादिक दोष, गीतकेहैं ॥२३॥
अब गीतके जो गुण हैं-चे इस प्रकारसे हैं-यही बात सूत्रकार "पूर्ण रक्तं च" इत्यादि द्वारा प्रकट करते हैं-जिस गीतमें समस्त स्वर कलाएँ गायको द्वारा दिखलाई जाती हैं यह गीत " पूर्ण" गुणवाला होता है १, गीत रागके भावित होता हुआ गायक जिस गीतको
ત્યાં તેટલી માત્રામાં જ તાલ દો-વધુ ઓછી માત્રામાં તાલ દેવે તે ગીતને होष गाय छे. सी. (भ७१) माहिना सूरन तास छे.
(૪) ગીતને કાકરે ગાવું જોઈએ નહીં. જે ગીતમાં કાગડાના જેવો અવાજ નીકળે છે તે ગીતને કાકસ્વર ગીત કહે છે.
(૫) ગીતને શ્લફણ (અશ્રાવ્ય) સ્વરે ગાવું એ પણ એક દોષ ગણાય છે. હે ગાયક ! તું અશ્રાવ્ય-અસ્પષ્ટ સ્વરે ગીત ગાઈશ મા.
(૬) ગીતને સાનુનાસિક સ્વરે ગાવું તે પણ એક દોષ ગણાય છે, તેથી હે ગાયક ! તું સાનુનાસિક સ્વરે ગીત ગાઈશ મા. આ પ્રમાણે ગીતના ભીતાદિક ૬ દો સમજવા.
वे सूत्रा२ जीतना मा गुहे। प्र४८ ७२ छ " पूर्ण रक्तं च" याle. (૧) જે ગીતમાં ગાયકો દ્વારા સમસ્ત સ્વરકલાઓ બતાવવામાં આવે तत ५० गुरुपाणु छ,
(૨) ગીતરાગથી ભાવિત થયેલ ગાયક જે ગીત ગાય છે તે ગીતને રક્ત નામના ગુણથી અલંકૃત ગીત કહે છે.
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
