________________
सुघा टीका स्था०७ सू० २ सप्तविधविभङ्गज्ञाननिरूपणम् इत्याह-'सुहुमेण वाउकाएणं' इत्यादि । सूक्ष्मेण-मन्देन, नतु सूक्ष्मनामकोंदयवर्तिना, तस्य वस्तु चालनासमर्थत्वात् , वायुकायेन स्पृष्टम् अतएव-एजमान= कम्पमानं, व्येजमान-विशेषेण कम्पमान, चलन्तम्-स्थानान्तरं संक्रमन्तम् , क्षुभ्यन्तम्-अधो निमज्जन्तम् , स्पन्दमानम् ईषच्चलन्तं घट्टयन्तं-वस्त्वन्तरं स्पृशन्तम्, उदीरयन्तं-वस्त्वन्तरं, प्रेरयन्तं, तथा-तं तम्-निर्वस्तुमशक्यमनेकविधं भावं पर्यायं परिणमन्तं-गच्छन्तं पश्यतीति ।
ततः आत्मानमतिशयज्ञानसम्पन्नं मन्यमानः स विभङ्गज्ञानी मन्यतेइदं प्रत्यक्षं सर्व पुद्गलजातं जीवाः-कम्पनादि लक्षणधर्मवत्त्वात् । ये तु श्रमणा माहनाः कम्पनादि-धर्म-विशिष्टमपि पुद्गलजातं जीवा अजीवाश्चेति माहुः, ते उस विभङ्ग ज्ञानसे पुद्गलकायको इस प्रकार से देखता है, कि मन्द वायुसे ( सूक्ष्म नामकर्मके उदयवती मूक्ष्म वायुसे नहीं, क्योंकि सूक्ष्मनाम कोदय वशवर्ती वायुद्वारा किसी भी कंपन उत्पन्न नहीं किया जाता है ) ये वस्तुएँ हलाई जाती हैं, विशेष रूपसे कंपाई जाती हैं, एक स्थानसे दूसरे स्थान पर पहुंचा दी जाती हैं, ऊपरसे नीचे गिरा दी जाती हैं एक वस्तुको दूसरी वस्तु के साथ मिला दिया जाता है, इत्यादि और भी रूपसे कहने के लिये अशक्य स्थितिवाला जब वह पुदलकायको देखता है-तब वह अपने आपको अतिशय ज्ञानवाला मानता हुआ वह विभंग ज्ञानी ऐसा मानने लगता है, कि ये सब प्रत्यक्षभूत पुद्गलजात जीवस्वरूप हैं।
क्योंकि कम्पनादिरूप धर्मवाले ये सब पुद्गल जात हैं, जिन श्रमणोंने अथवा माहनोंने कम्पनादि धर्म विशिष्ट भी पुद्गल जातको जीव પુદ્ગલકાયના વિષયમાં એવું જોવે છે કે મન્દવાયુ વડે ( સૂક્ષ્મ નામકર્મના ઉદયવર્તી સૂક્ષમાવાયુ વડે નહીં, કારણ કે સૂમ નામકર્મોદય વશવર્તી વાયુ દ્વારા કઈ પણ વસ્તુમાં કંપન ઉત્પન્ન કરાતું નથી) આ વસ્તુઓ શેડી ડી કપાવવામાં આવે છે, વિશેષ રૂપે કંપાવવામાં આવે છે, એક સ્થળેથી બીજ સ્થળે લઈ જવામાં આવે છે, ઉપરથી નીચે પાડી નાખવામાં આવે છે. એક વસ્તુ સાથે બીજી વસ્તુને અથડાવવામાં આવે છે, ઈત્યાદિ બીજી પણ ઘણી સ્થિતિવાળા પુલકાયને જોઈને, પિતાને અતિશય જ્ઞાની માનતા એ તે વિર્ભાગજ્ઞાની એવું માનવા લાગે છે કે “આ બધાં પ્રત્યક્ષભૂત પદ્રલે જીવ. રૂપ છે, કારણ કે તે પુલમાં કંપન દિ જીવના ધર્મોને સદૂભાવ છે, જે શમણેએ અથવા માહણેએ કંપનાદિ ધર્મવાળાં પુલને પણ જીવરૂપ અને અવરૂપ કહ્યાં છે, તેમણે એ બધું જુદું જ કહ્યું છે.”
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
