________________
४२२
स्थानाङ्गसूत्रे प्रथम परिच्छेदनम् अर्थावग्रह इति निर्विकल्पकं ज्ञानं दर्शनरूपमित्युच्यते । अयं च नैश्वयिक एक सामायिकः । यस्तु व्यावहारिकः 'शब्दोऽयम्' इत्याधुल्ले. खवान् स आन्तमौहूर्तिक इति । स तु मनासहितेन्द्रियपश्चकजन्यत्वात् षविधः प्रज्ञप्तः तद्यथा-श्रोत्रेन्द्रियार्थावग्रहः-श्रोत्रेन्द्रियेण अर्थावग्रहः । एवं चक्षुरिन्द्रियाविग्रहादिषु बोध्यम् । इदमत्र बोध्यम्-चक्षुर्मनसोस्तु अमाप्यकारित्वाद् व्यञ्ज
"अभिणिवोहिय नाणस्स" इत्यादि सूत्र ५१॥
अभिनियोधिक ज्ञानका-मतिज्ञानका अर्थावग्रह समस्त रूपादि विशेषकी अपेक्षासे रहित ऐसे अनिर्देश्य सामान्य मात्ररूप अर्थका जो ग्रहण करता है, वह अर्थावग्रह है, यह अर्थावग्रह प्रथम परिच्छेदन रूप होता है, प्रथम परिच्छेद निर्विकल्प ज्ञान रूप होता है। तथानिर्विकल्पक ज्ञान दर्शनरूप होता है । अर्थावग्रह नैश्चयिक और व्याव. हारिक भेदसे दो प्रकारका कहा गया है, यहां जो अर्थावग्रह कहा गया है, वह नैश्चपिक अर्थावग्रह कहा गया है, इस नैश्चयिक अर्थाव. ग्रहका काल प्रमाण १ समयका होता है । व्यावहारिक जो अर्थावग्रह होता है-जैसे-यह शब्द है, ऐसा जो अर्थ का अवग्रह रूप ज्ञान होता है, वह व्यावहारिक अर्थावग्रह है-सो यह व्यावहारिक अर्थावग्रह एक अन्तर्मुहर्तकालके प्रमाणवाला होता है, यह पांच इन्द्रियोंसे एवं मनसे उत्पन्न होता है, अतः इसे छह प्रकारका कहा गया है, जैसे-श्रोत्र. न्द्रिय जन्य अर्थावग्रह चक्षुइन्द्रियजन्य अर्थावग्रह इत्यादि यहाँ तात्पर्य रे छ. “ आभिणियोहियणाणस्स" याह--
આભિનિધિક જ્ઞાનને (મતિજ્ઞાનને) અર્થાવગ્રહ (સમસ્ત રૂપાદિ વિશેની અપેક્ષાથી રહિત એવા અનિર્દેશ્ય સામાન્ય માત્રરૂ૫ અર્થને જે ગ્રહણ કરવાનું થાય છે તેનું નામ અર્થાવગ્રહ છે) પ્રથમ પરિચછેદન રૂપ હોય છે. પ્રથમ પરિચ્છેદ નિવિકલ્પ જ્ઞાનરૂપ હોય છે. તથા નિવિક ૯૫ જ્ઞાન દર્શન ३५ डाय छ अर्थापना में ले ४ा छ-(१) नेश्वयि मने (२) व्याप. હારિક. અહીં જે અર્થાવગ્રહ કહ્યો છે તે નૈઋયિક અર્થાવગ્રહ સમજ. આ નૈશ્ચયિક અર્થાવગ્રહનું કાળપ્રમાણ એક સમયનું હોય છે. “આ શબ્દ છે” એવું જે અર્થના અવગ્રહ રૂપ જ્ઞાન હોય છે. તેનું નામ વ્યાવહારિક અર્થાવગ્રહ છે. તે વ્યાવહારિક અર્થાવગ્રહનું કાળપ્રમાણ એક અન્તર્મુહૂર્તનું હોય છે. તે પાંચ ઇન્દ્રિયે અને મનથી ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી તેના નીચે પ્રમાણે છે પ્રકાર કહ્યા છે-શ્રોત્રેન્દ્રિય જન્ય અર્થાવગ્રહથી લઈને ઈન્દ્રિયજન્ય અર્થાવગ્રહ
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
