________________
३८४
स्थानाङ्गसत्रे तद्यथा-बहुधारयति-बहु-भिन्न जातीयमने तत्तद्रूपेण धारयति-निर्णीतार्थस्या. विच्युतिवासनास्मृतिलक्षणां धारणां नयति ॥ १ ॥ बहुविध नानाप्रकारं शीत. स्वादिगुणैमिन्नं भिन्नं स्पर्शा दिकं धारयति ॥ २॥ पुराणाम् अतीतकालजातं वस्तु धारयति, यथा अनेन मुनिनाऽमुकस्मिन् वर्षे, मासि, पक्षे, प्रहरे, पले, असंदिग्धग्राही अवाय और असंदिग्धग्राहिणी धारणा ये सब भेद व्यवहार अर्थके विषयमें हुए अपग्रह ईहा अवाय और धारणाके हैं । अर्थात् व्यवहार अर्थको बहुरूपसे बहुविध रूपसे क्षिप्र (जल्दी) रूपले ध्रुवरूपले अनिश्रितरूपसे और असंदिग्ध रूपसे अवग्रह ईहा आदि ज्ञान जानते हैं, क्योंकि वह व्यवहार रूप अर्थ बहुबहु विध आदिके भेदसे ६ प्रकारका होता है, अतः इसी प्रकारसे उसे अवग्रह आदि ज्ञान जानते हैं । ये सब भेद मतिज्ञान केहीहैं।
धारणामति इस प्रकारसे भी ६ प्रकारकी है, जैसे-" बहु धारयति" इत्यादि-जो मति भिन्न २ जातीय अनेक पदार्थों को तत्तद्र पसे धारण कराती है, निर्णीत अर्थको अविध्युति, वासना, स्मृतिरूप धारणामें ले जाती है, ऐसी वह मति बहु धारणामति है १. बहुविध धारणामति इस प्रकारसे है, नाना प्रकारके शीतत्वारि गुणों से मिन्न ? स्पादिकको जो धारण कराती है, वह बहुविध धारणामति है २ अतीतकाल में हुई वस्तुको जो धारण कराती है, जैसे-इस मुनिने ગ્રાહિણી હા, અસ દિગ્ધગ્રાહી અવાય અને અસંદિગ્ધગ્રાહિણી, ધારણા, આ બધા વ્યવહાર અર્થના વિષયમાં અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણાના ભેદે છે. એટલે કે વ્યવહાર અર્થને બહુ રૂપે ક્ષિપ્ત ( શીધ્ર ) રૂપે, અવાય ધ્રુવ રૂપે, અનિશ્ચિત રૂપે અને અસંદિગ્ધ રૂપે અવગ્રહ, ઈહા, અવાય અને ધારણા રૂપ જ્ઞાન જાણે છે, કારણ કે તે વ્યવહાર રૂપ અર્થ બહ, બહુ વિધ આદિના ભેદથી ૬ પ્રકાર હોય છે, તેથી એ જ પ્રકારે તેને અવગ્રહ આદિ જ્ઞાન જાણે છે. આ બધાં મતિજ્ઞાનના ભેદો છે.
हामति॥ ॥ ४२॥ पर हो ४ा छ-- "बह धारययति" छत्याहि-(१) २ मति भिन्न भिन्न तन मने पहात ते તે રૂપ ધારણ કરાવે છે, નિર્ણત અર્થને અવિસ્મૃતિ, વાસના અને સ્મૃતિ રૂપ ધારણામાં લઈ જાય છે, એવી તે મતિને બહુધારણા મતિ કહે છે. (૨) બહુવિધ ધારણામતિનું સ્વરૂપ આ પ્રકારનું છે--વિવિધ પ્રકારના શીતત્વ આદિ ગ વડે જુદા જુદા સ્પર્શાદિકને જે ધારણ કરાવે છે, તે બહુવિધ ધારણામતિ છે. (૩) ત્રીજા પ્રકારની ધારણામતિ ભૂતકાળના અર્થને ધારણ કરાવનારી છે. જેમકે આ મુનિએ અમુક વર્ષમાં, અમુક માસમાં, અમુક પક્ષમાં (શુકલ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
