________________
सुघा टीका स्था०४ उ० २ सू० ६५ लवणसमुदायगाहनादिनिरूपणम् ७६५
" एत्थ णं चउण्हं वेलंधरनागराईणं" इत्यादि-अत्र खलु चतुर्णी वेलन्धरनागराजानां-वेलां-लवणसमुद्रशिखामन्तः प्रविशन्ती बहिर्वा निःसरन्तीमग्रशिखां च धारयन्तीति वेलन्धराः 'संज्ञात्वादयं साधुः, ते च ते नागराजाश्च वेलन्धरनागराजा वेलन्धरनागकुमारा इत्यर्थः, तेषाम् आवासपर्वताः-निवासस्थानरूपाः पर्वताः चत्वारः प्रज्ञप्ताः, ते यथा-पोस्तूपः १, उदकभासः २, शङ्खः ३, उदकसीमा ४, एते क्रमेण पूर्वादिदिक्चतुष्य बोध्याः। तत्र क्रमेण गोस्तूप-शिवकशङ्ख-मनः शिलक नामानो महडिका यावत्पल्योपस्थितिकाश्चत्वारो देवा वसन्तीति। स्थितिमें आजाता है-तब जल भी अपनी पूर्वस्थितिमें आजाता है, इस कारण उदधिमें ज्वार-भाटा शान्त होजाता है ॥ १ ॥ ९ ॥
" एत्थणं चउण्हं " इत्यादि
लवण समुद्रकी शिखाको, भीतर-बाहिर निकलती हुई अग्रशि. खाको जो धारण करते हैं वे वेलन्धर हैं। यहाँ इस व्युत्पत्ति के अनुसार " वेलान्धर " ऐसा पद होना चाहिये था पर ऐसा न होकर जो वेलन्धर ऐसा प्रयोग हुवा है उसका कारण इसका शब्दहोना है। ये वेलन्धर नागराज हैं । ऐसे इन वेलन्धर नागकुमारोंके आवास पर्वत निवास स्थानरूप पर्वत चार कहे गये हैं, जैसे-गोस्तूप १, उदकभास २, शङ्ख ३ और उदकसीमा४ ये चारों आवास पर्वत क्रमशः पूर्वादि चार दिशामें हैं इन आवास पर्वतोंपर क्रमशः-गोस्तूप, शिवक, शङ्ख और मनःशिलक, इन नामोंके चार महर्डिक यावत् पल्पोपम स्थितिवाले देव रहते ત્યારે પાછું પણ પિતાની પૂર્વ સ્થિતિમાં આવી જાય છે તે કારણે સમુદ્રમાં भासी सती सभी तय छे. ॥ सू. १ थी ६ !
" एव्यणं चउण्हं " त्याह
લવણ સમુદ્રની અંદર અને બહાર નીકળતી એવી વેલાને (અશિખાને) જેઓ ધારણ કરે છે, તેમને પેલન્ડર કહે છે. આ વ્યુત્પત્તિ અનુસાર
વેલાન્ડર” પદ બનવું જોઈએ, પણ એવું ન થતાં જે “વેલન્ધર” પદ બન્યું છે, તેનું કારણ એ છે કે તેમનું નામ જ લબ્ધર છે.
તે વેલબ્ધર નાગરાજ છે. એવાં તે વેલન્ધર નાગકુમારોના નિવાસસ્થાન રૂપ આવાસ પર્વતે ચાર કહ્યા છે. તેમનાં નામ આ પ્રમાણે છે-(૧) ગરૂપ, (२) SHIस, (3) A५ भने (४) सीमा त यारे मापास ५५ता અનુક્રમે પૂર્વાદિ દિશાઓમાં છે, તે આવાસપર્વત પર અનુક્રમે ગસ્તૂપ, શિવક, શંખ અને મન શિલક નામના ચાર મહદ્ધિક આદિ વિશેષણોવાળા અને એક પપમની સ્થિતિવાળા દે રહે છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્રઃ૦ર
