________________
सुधा टीका स्था०४ उ०२ सू० ५. कर्मवन्धस्वरूपनिरूपणम्
७२१
एवमनुभावसंक्रमोऽपि ज्ञेयः, यदाह" जस्सि संकमणे उव्वट्टियोवटिया व अणुभागा ।
अनुभावसंकमो सो अन्नं पगई व णीया वि ।१।" छाया-यस्मिन् संक्रमणे उद्वर्तिता अपवर्तिता वा अनुभागाः ।
अनुभावसंक्रम एषोऽन्यां प्रकृति नीता अपि ॥१॥" इति । प्रदेशसंक्रमः-अन्य पकृतिस्वभावेन परिणम्यमान कर्मद्रव्यम् , उक्तं च
"जं दलियमन्नपगई णिज्जइ सो संकमो पएसस्स" छाया- यद्दलिकमन्यप्रकृति नीयते स संक्रम प्रदेशस्य " इति ।।
" चउबिहे णिवत्ते" इत्यादि-निधत्तं-निधानं निहितं वा, मावे कर्मणि वा क्तप्रत्यये निपातनादयं शब्दः, तत्-उद्वर्तनाऽपवर्तनारहितानां शेषकरणानामनहत्वेन कर्मणोऽवस्थापनम् । तच्चतुर्विधं प्रज्ञप्तम् , तद्यथा-प्रकृतिनिधत्तं १, स्थितिनिधत्तम् २, अनुभावनिधत्तं ३, प्रदेशनिधत्तम् ४, इति । एतानि सामान्यलक्षणानुसारेण बोध्यानि । ४ । भी करना चाहिये । जैसाकि कहा गया है-" जस्ति संकमणे उच्चहिय" अन्य प्रकृति के स्वभाव से परिणमता हुवा जो कर्मद्रव्य है वह प्रदेश संक्रम है। कहाभी है-"जं दलियमन्नपगइं" इत्यादि ।
"चउविहे णिधत्ते" इत्यादि-निधत-निधान अथवा निहित ये एकार्थक शब्द हैं । निधत्त-शब्दभावमें अथवा कर्ममें "क्त" प्रत्यय करने पर निपात से बना है । निधत्त बन्ध वह है जो कर्मउद्घन्धना
और अपवर्तनासे रहित शेष करणोंका अयोग्य होता है । यह प्रकृति निधत्त आदिके भेदसे चार प्रकारका कहा गया है सो इन्हें सामान्य लक्षणके अनुसारही जानना चाहिये। विष ५५ सभा'. अनुमा समनु २१३५ " जस्सि संकमणे उवदिय" ઈત્યાદિ ગાથા દ્વારા પ્રકટ કર્યું છે. અન્ય પ્રકૃતિના સ્વભાવે પરિણમન પામત જે કર્મ દ્રવ્ય છે, તેનું નામ પ્રદેશ સંક્રમ છે. કહ્યું પણ છે કે
" जं दलियमन गई" त्याह
" चरबिहे णिवत्ते" त्याहि निधत्त, निधान मया निहित, से ત્રણે એકાર્થક શબ્દ છે. નિધત્ત-શબ્દ ભાવમાં અથવા કર્મમાં “ક્ત” પ્રત્યય લગાડવાથી નિધાતમાંથી મળે છે. નિધત્તબન્ધ એ છે કે જે કર્મબન્ધના અને અપવર્નના સિવાયના કારણેને માટે અગ્ય હોય છે તેના પ્રકૃતિ નિધત્ત આદિચાર પ્રકાર કહ્યા છે. તે પ્રકારોને સામાન્ય લક્ષણ અનુસાર જ સમજવા જોઈએ.
स०-११
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્રઃ૦૨
