________________
न
सुघा टीका स्था०३उ०२सू० ३९ दिग्निरूपणम् गत्यागत्यादिनिरूपणच ४९ " पन्नवओ जयभिमुहो, सा पुया, सेसिया पयाहिणो ।
तस्सेव णुगंतव्या, अग्गेयाई दिसा नियमा ॥ १ ॥" छाया-प्रज्ञापको यदभिमुखः, सा पूर्वा, शेषाः प्रदक्षिणतः ।
___ तस्यैवानुगन्तव्याः आग्नेय्याद्या दिशो नियमात् ।। ___ भावदिक्-पृथिवी १ जल २ ज्वलन ३ वायु ४ मूलबीज ५ स्कन्धवीजा ६ अबीज ७ पर्वबीन ८ द्वि ९ त्रि १० चतुरिन्द्रिय ११ पञ्चेन्द्रियतियङ् १२ नारक १३ देव १४ संमूच्छिम १५ कर्मभूमिजा १६ कर्मभूमिजा १७ न्तरद्वीपज १८ भेदादष्टादशविधेति । इह च क्षेत्रताप-प्रज्ञापकदिग्भिरेवाधिकारः । तत्र च तिर्यग्रहणेन पूर्वाद्याश्चतस्रो दिश एवं गृह्यन्ते, न विदिशः, तासु जीवानामनुश्रेणिगामित्वेन वक्ष्यमाणगत्यागतिव्युत्क्रान्तीनामयुज्यमानत्वात् , शेषपदेषु च ___यहां प्रदक्षिण शब्द से दक्षिणावर्त भ्रमण गृहीत हुआ है। प्रज्ञापक -आचार्य आदि की जो दिशा है वह प्रज्ञापक दिक है वह इस प्रकार से है-(पन्नवओ) इत्यादि पृथिवी १ जल २ ज्वलन ३ वायु ४ मूलबीज ५ स्कन्धबीज ६ अग्रबीज ७ पर्वबीज ८ द्विइन्द्रिय ९त्रीन्द्रिय १०, चतुरिन्द्रिय ११, पंचेन्द्रियतिर्यश्च १२ नारक १३, देव १४, संमूच्छिम १५, कर्मभूमिज १६, अकर्मभूमिज १७ और अन्तरद्वीपज १८ इस प्रकार के भेदों से भावदिशा १८ प्रकार की है। यहां क्षेत्रदिशा, तापदिशा,
और प्रज्ञापकदिशा इनका ही अधिकार है। यहां तिर्यग्ग्रहण से पूर्वादिक चार दिशाएँ ही गृहीत हुई हैं। विदिशाएँ नहीं। क्यों कि जीवों की गति आकाश के प्रदेशों की पंक्ति के अनुसार ही होती है इसलिये उनकी गति, आगति और व्युत्क्रान्ति उत्पत्ति के ये सब विदिमाहिना २६॥ छ, तेनु नाम प्रज्ञा५४६ छे. 24 प्रमाणे छ “पन्नवओ"त्या. (१) पृथ्वी, (२) ra, (3) पसन, (४) वायु, (५) भूखमी, (6) २४.५. भी, (७) अभी-४, (८) ५५भी४, (6)ीन्द्रिय, (१०) त्रीन्द्रिय, (११) यतुर. न्द्रिय, (१२) ५'येन्द्रिय तिय"य, (23) ना२४, (१४) ३५, (१५) सरिछम, (१६) भभूमि, (१७) मम भूमि०४ सने (१८) मन्तवी५४. 21 प्रान। ભેદથી ભાવદિશા ૧૮ પ્રકારની છે. અહીં ક્ષેત્રદિશા, તાપદિશા અને પ્રજ્ઞાપક દિશાને જ અધિકાર છે. અહીં તિર્યગ્ર ગ્રહણ દ્વારા પૂર્વાદિ ચાર દિશાઓને જ ગ્રહણ કરવામાં આવી છે, વિદિશાઓને ગ્રહણ કરવામાં આવેલ નથી, કારણ કે જીવની ગતિ આકાશના પ્રદેશની પંક્તિ અનુસાર જ થાય છે. તે કારણે તેમની ગતિ, આગતિ અને વ્યુત્કાતિ (ઉત્પત્તિ ) આ બધું વિદિશાઓને અનસાર થતું નથી. એ જ કારણે બાકીનાં પદમાં વિદિશાઓને ઉલ્લેખ થયો નથી.
श ७
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨