________________
५९०
स्थानाङ्गो ____टीका-" चत्तारि पुरिसजाया " इत्यादि-चत्वारि पुरुषजातानि-पुरुषप्रकाराः, प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-एकः-कश्चित् पुरुषो दीनः-पूर्व दैन्यवान् , उपार्जितधनादेः क्षीणत्वात् पश्चादपि दीनः, पुनधनाद्यागमाभावात् , यद्वा-दीनो बहिवृत्या निस्तेजशरीरत्वात् , स पुनर्दीनोऽन्तहत्या कलुषितचित्तवृत्तिकत्वात् , इति प्रथमो भङ्गः १॥ दीन दीन पर्याय-१ दीन अदीन पर्याय-२ अदीन दीन पर्याय-३ अदीन अदीन पर्याय-४, १६ पुरुष जात चार कहे गये हैं-दीन दीन परिवार-१ दीन अदीन परिवार-२ अदीन दीन परिवार-३ औरअदीन अदीन परिवार-४, १६ यह चालीसवां सूत्र है. इसके अन्त. गत ये-१७ सूत्र हैं, इनके द्वारा जो सत्रह चतुर्भङ्गी प्रतिपादित की गई है. उस-प्रत्येक का भाव इस प्रकारसे है___ पुरुष जात का तात्पर्य पुरुष प्रकारसे है, इस प्रकार में कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो पहिले के उपार्जित धन के क्षय से दीन हो जाता है और-पश्चात् भी धनादि के अभाव से दीन ही बना रहता है. अथवा-निस्तेज शरीर वाला होने के कारण कोई एक पुरुष ऐसा होता है-जा बहिवृत्ति से भी दीन होता है और-अन्तवृत्ति से भी कलुषित चित्त वृत्तिवाला होने के कारण दीन बना रहता है, ऐसा यह-१ भङ्ग है । तथा-कोई एक दूसरा पुरुष ऐसा भी होता है जो
या२ ४१२ना पुरुष ४ा छ-(१) ही हीन पर्याय, (२) हीन महीन पर्याय, (3) महीनान पर्याय मन (४) महान महान पर्याय । १६ ।
ચાર પ્રકારના પુરુષ કહ્યા છે–(૧) દીન દીન પરિવાર, (૨) દીન અદીન परिवार, (3) महीन हीन परिवा२ मन (४) महीन महीन परिवा२ । १७ ।
આ ૪૦ માં સૂત્રમાં જે ૧૭ સૂત્રે આપ્યાં છે, તેમાં ૧૭ ચતુર્ભગી આપી છે તેમનું હવે સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવી છે–
પુરુષ જાત એટલે પુરુષના પ્રકારે. તે પ્રકારે અહીં ૧૭ સૂત્ર અને ૧૭ ચતભેગીઓ દ્વારા પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. (૧) કેઇ એક પુરુષ એ હોય છે કે જે ઉપાર્જિત ધનના ક્ષયથી દીન થઈ ગયું હોય છે, અને ત્યાર બાદ પણ ધનાદિના અભાવે દીન દશામાં જ રહે છે. અથવા–નિસ્તેજ શરીર વાળ હેવાને કારણે કોઈ માણસ બહિવૃત્તિની અપેક્ષાએ પણ દીન હોય છે અને કલુષિત ચિત્તવાળે હેવાને કારણે અન્તવૃત્તિની અપેક્ષાએ પણ દીન હેય છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
