________________
सुधा टीका स्था० ४ उ०१ सू०१९ लोकपालादिनिरूपणम्
चतुर्विधा देवाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-भवनवासिनः १, वानव्यन्तराः २, ज्योतिकाः ३, विमानवासिनः ४।। मू० १९ ।
टीका-" चमरस्स" इत्यादि-चमरस्य-तदाख्यस्य " खलु " इति वाक्या लङ्कारे, असुरेन्द्रस्य असुरकुमारराजस्य दाक्षिणात्यासुरकुमाराधिपस्य चत्वारः= चतुःसंख्याः, लोकपालाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा--सोमः १, यमः २, वरुणः ३, वैश्रवणः४। __ “ एवं बलिस्सवि " इत्यादि-एवं-चमरस्येवेत्यर्थः, बलेरपि तदाख्यस्यौदीच्यासुरकुमारराजस्यापि चत्वारो लोकपालाः प्रज्ञप्ताः इत्यर्थः, ते च क्रमात- सोमः १, यमः २, वैश्रवणः ३, वरुणः ४। इति । अत्र चमरेन्द्रस्य यश्चतुर्थों लोकपाल: सोऽस्य तृतीयः, योऽस्य तृतीयः स तस्य चतुर्थ इति विशेषः । एवमग्रेऽपि सर्वत्र विज्ञेयम् । ___ "धरणस्से"-त्यादि--धरणस्य-तदाख्यस्य दाक्षिणात्यनागकुमारराजस्य वासी-१ वान व्यन्तर-२ ज्योतिष्क-३ और विमानवासी वैमानिक-४ ।
व्याख्या-असुरेन्द्र असुरकुमारराज चमर दक्षिणार्धका अधिपति है। इसके लोकपालोमें सोम-यम आदिक हैं जो कि-पहलेही सूत्रार्थ में प्रकटित किये गये हैं । बलि असुरेन्द्र उत्तरार्धके अधिपति हैं । इनकेभी चार लोकपाल हैं जो-मूलार्थमें लिखे जा चुके हैं। चमरेन्द्र का चौथा यहां तिसरा लोकपाल है और यहाँका तीसरा वहाँका चौथा लोकपाल है । इसी तरह आगेभी सर्वत्र जानना चाहिये । __ धरण और भूतानन्द ये दो इन्द्र नागकुमारोंमें होते हैं, धरण दक्षिणार्धका और भूतानन्द उत्तरार्धका अधिपति हैं इनके लोकपाल वर्णित हो गये हैं। चमर और थलिके लोकपाल जैसेही इनके लोक
વિશેષાર્થ અસુરેન્દ્ર, અસુરકુમારરાજ ચમર દક્ષિણાઈને અધિપતિ છે. તેના લેકપોલેનાં નામ સોમ, યમ આદિ સૂત્રાર્થમાં લખ્યાનુસાર સમજવા. બલિ અરેન્દ્ર ઉત્તરાઈને અધિપતિ છે. તેને ચાર લેકપાલનાં નામ સૂત્રાર્થમાં પ્રકટ કરવામાં આવ્યાં છે. અમરેન્દ્રને ચે કપાલ અહીં ત્રીજે લોક પાલ છે અને બલીન્દ્રને ચેલે લેકપાલ ચમરેન્દ્રને ત્રીજે લેકપાલ છે એટલે કે બનેના ત્રીજા અને ચેથા લોકપાલનાં નામે ઊલટસૂલટી સમજવાં. એ જ પ્રમાણે આગળનું કથન પણ સમજવું.
ધરણ અને ભૂતાનન્દ, આ બે નાગકુમારના ઈન્દ્ર છે. ધરણુ દક્ષિણાઈને અને ભૂતાનન્દ ઉત્તરાઈને અધિપતિ છે. તેમનાં લેકપાલનાં નામ સૂત્રાર્થમાં આપી દીધાં છે. અમર અને બલિના લેકપલે માં જેમ ત્રીજા અને ચોથા
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
